Dit lijkt misschien een optische illusie, maar stiekem is het veel meer dan dat.

Optische illusies. We houden ervan, omdat we het stiekem best leuk vinden als ons brein ons in de maling neemt. Maar de afbeeldingen dienen niet alleen ter vermaak, blijkt nu, maar geven ook informatie weg over hoe mensen de wereld zien. Zo zou een optische illusie met daarin blauwe en paarse stippen kunnen verklaren waarom veel van ons zo’n pessimistische kijk op de wereld hebben – hoewel het in veel gevallen allemaal wel meevalt.

Lees ook: Optische illusie verdwijnt voor je ogen

Stippen

Tijdens het onderzoek, dat werd gepubliceerd in het vakblad Science, kregen jongeren een reeks blauw tot paars gekleurde stippen te zien, en werd hen gevraagd aan te geven welke blauw waren. Bij de eerste 200 rondes kregen de deelnemers dezelfde hoeveelheid blauwe als paarse stippen te zien. Bij de daaropvolgende 800 nam de hoeveelheid blauwe stippen geleidelijk af, totdat de deelnemers uiteindelijk vrijwel alleen maar purple dots kregen voorgeschoteld. Maar waar bij de eerste 200 rondes het merendeel de kleuren goed van elkaar kon onderscheiden, bleek dat bij de latere rondes onverwacht anders.

Toen de blauwe stippen zeldzaam werden, begonnen deelnemers ook paarstinten als blauw in te delen. En dat terwijl ze die eerder toch écht paars vonden. Wat het nog bijzonderder maakt, is dat ze deze fout bleven maken. Zelfs nadat de onderzoekers aangaven dat de hoeveelheid blauwe stippen afnam of er een geldbeloning werd beloofd als de deelnemers consistent bleven in hun ‘definitie’ van blauw, hield de fout aan.

Een verklaring is dat ons brein zich niet houdt aan vaste regels om beslissingen te maken, maar meer gebruik maakt van eerdere prikkels. Toen de hoeveelheid blauwe stippen afnam, verbreedden de deelnemers als het ware hun definitie van de kleur blauw zodat ze aan dezelfde verwachtingen voldeden als bij de eerdere rondes – evenveel blauwe als paarse stippen.

Bedreiging?

Wat deze resultaten vooral ook laten zien, is dat ons o zo complexe brein, vrij gemakkelijk voor de gek te houden is. Hierom bedachten de onderzoekers nog twee andere varianten op het experiment: bedreigende en niet bedreigende gezichten, en ethische en onethische onderzoeksvoorstellen.

En je raadt het, de resultaten waren hetzelfde. Toen de hoeveelheid computergesimuleerde gezichten aan de bedreigende kant van het spectrum afnam, begonnen deelnemers ook de niet bedreigende hoofden intimiderend te vinden. En onderzoeksvoorstellen die ze eerder nog ethisch verantwoord vonden, classificeerden de deelnemers naarmate de onethische voorstellen afnamen, eerder als onethisch.

Bekijk in het filmpje hieronder het hele onderzoek:

Conceptuele illusie?

Cognitief psycholoog Yaïr Pinto (Universiteit van Amsterdam) vindt de resultaten zeer interessant. “Wat de onderzoekers effectief laten zien, is dat als iets minder voorkomt, je twijfelgevallen eerder zo gaat categoriseren.”

“Het gaat hier waarschijnlijk niet om een visuele, maar conceptuele illusie”, vertelt Pinto. “Het zou zelfs kunnen dat de deelnemers het gevoel hebben dat ze niet steeds maar één respons moeten geven. Daarom zouden ze, om te variëren, bij twijfelgevallen eerder de andere respons geven.”

Verschuiving

Een spannendere verklaring is dat mensen daadwerkelijk een ander concept activeren. “Dus geen visuele illusies, maar intern een ander labeltje en andere associaties”, legt Pinto uit. “Stel, de wereld wordt steeds veiliger en er komen dus steeds minder onveilige situaties voor. Als een soort tegenhanger zien we daardoor mogelijk situaties die we eerst als veilig beschouwden, nu als onveilig”, gaat hij verder. Het idee daarachter kan zijn dat we situaties vooral relatief beoordelen. Er is geen vaste definitie van blauw of paars, veilig of onveilig, etc, maar is afhankelijk van het gemiddelde – hoeveel veilige situaties ben je gewend? “Als dat gemiddelde opschuift, schuiven onze oordelen gewoon mee”.

“Praktisch gezien betekent dit dat bijvoorbeeld gevoelens van onveiligheid nogal robuust zijn. Ook als daadwerkelijke misdaad en gevaar enorm afnemen, zouden onze bijbehorende gevoelens dan waarschijnlijk niet in dezelfde mate afnemen. We zouden we de wereld nog steeds als behoorlijk onveilig ervaren”, besluit de wetenschapper.

Misschien is het spreekwoordelijke glas dus niet per se halfleeg, maar wordt het glas zelf groter en groter.

Bronnen: Science via Live Science

Beeld: Science

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!