Gammaflitsen zijn de helderste explosies in het heelal die we kennen. Nu is de meest energieke ooit gemeten die afkomstig lijkt te zijn van twee botsende sterrenstelsels.

Als sterren van minstens vijftigmaal de massa van de zon de pijp uitgaan, middels een hypernova, kunnen ze in hun zwanenzang een uitbarsting van gammastraling veroorzaken. Bij zo’n gammaflits (of gamma ray burst, GRB) komt er evenveel energie vrij als de zon produceert in heel haar leven.

Nu hebben astronomen van deze helderste explosie van het heelal het krachtigste exemplaar ooit gemeten. GRB190114C (vernoemd naar de datum van waarneming) zou bijzonder kunnen zijn omdat hij in een paar botsende sterrenstelsels plaatsvond, schrijven de onderzoekers in drie verschillende wetenschappelijke papers in Nature.

Lees ook:

• Sterexplosie toont begin van stervende ster
• Gewelddadige gammaflits in detail vastgelegd

GRB190114C

Op 14 januari 2019 kregen twee satellieten de explosie in het vizier. Binnen 22 seconden stuurden de ruimtetelescopen – de Neil Gehrels Swift Observatory en de Fermi Gamma-ray Space Telescope – de coördinaten van de uitbarsting naar sterrenkundigen over de hele wereld.

Meer dan 20 andere telescopen en observatoria richtten vervolgens hun kijkers op het exacte punt in de lucht om het ‘kosmische vuurwerk’ te aanschouwen. Gammaflitsen – die uit fotonen bestaan – gloeien altijd nog een tijdje na in röntgenstraling, radiostraling en zichtbaar licht. De nagloei van GRB190114C duurde in totaal 20 minuten in gammastraling, en vele weken in zichtbaar licht en radiostraling.

© NASA/ESA/V. Acciari et al., Nature, 2019

De energie van een gammaflits wordt uitgedrukt in elektronvolt (eV), waarbij 1 eV de hoeveelheid energie is die nodig is of vrijkomt als één elektron een spanningsverschil van één volt doorloopt. Bij de meeste gammaflitsen wordt een nagloei gemeten van tientallen giga-elektronvolt (of een paar miljard elektronvolt). Gammaflits GRB190114C daarentegen piekte op maar liefst 1 TeV, 1000 miljard elektronvolt.

Botsende sterrenstelsels

Ook Hubble observeerde GRB190114C een tijdje. Hoewel de ruimtetelescoop geen gammastraling kan detecteren, hielp hij wel bepalen hoe ver de explosie had plaatsgevonden en hoe hij was veroorzaakt. Het blijkt dat GRB190114C afkomstig is van twee botsende sterrenstelsels op een afstand van 5 miljard lichtjaar.

“De bijzondere plek van deze gammaflits bevestigt dat ze een voorkeur hebben voor gebieden waar heel veel nieuwe sterren worden geboren, zoals botsende en heel jonge sterrenstelsels,” zegt astronoom Ralph Wijers van het Anton Pannekoek Instituut van de Universiteit van Amsterdam. “De super-energierijke gammastraling die we hier hebben gezien illustreert het feit dat de gammaflits deeltjes tot extreem hoge energie kan versnellen.”

Met de komst van nog grotere en betere telescopen wordt het waarnemen van dergelijke uitbarstingen hopelijk makkelijker en zullen astronomen meer te weten komen over gammaflitsen en hun extreme omstandigheden.

Bronnen: Nature, Nature News & Views, New Atlas, ScienceAlert

Beeld: NASA/ESA/M. Kornmesser

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!