Te vaak wordt vergeten dat de Tweede Wereldoorlog voor Nederland veel meer betekende dan de Duitse bezetting. Japan veroverde Nederlands-Indië, waardoor duizenden Nederlanders daar in de verdrukking kwamen.
De oorlog en het verzet tegen de overheerser in ‘de Oost’ zijn in de wetenschappelijke literatuur altijd onderbelicht gebleven, betoogt historicus Esther Zwinkels. Met Het Overakker-complot zet ze een stap in de goede richting om dat gemis te compenseren.
Centraal in Zwinkels’ boek staat generaal Roelof Overakker, die de leiding had over het georganiseerde, Nederlandse, militaire verzet op het eiland Sumatra. Hij stelde tactvol de juiste mensen op de goede plaatsen aan. Een andere hoofdpersoon is kolonel Victor Gosenson, die opdracht gaf tot het voeren van een guerrilla tegen de Japanse overheerser.
De coördinerende rol die Gosenson en Overakker speelden, werd hen uiteindelijk fataal: begin 1945 werden ze door de Japanners gearresteerd en geëxecuteerd. Terecht? Zwinkels reconstrueert het proces nauwkeurig en komt tot een verrassend genuanceerd antwoord, waarin ze de betekenis van de begrippen ‘verzetsheld’ en ‘oorlogsmisdadiger’ in perspectief zet, en ruim aandacht besteedt aan het Japanse oorlogsrecht. Hierin is militaire eer erg belangrijk, en juist die eer schonden beide officieren in de ogen van de Japanners, door na de Nederlandse nederlaag in het verzet te gaan. Zo bezien was de doodstraf een gepaste straf voor het tweetal, dat alles bij elkaar ook – ondanks folteringen – een vrij eerlijk proces kreeg.
Wat Zwinkels daar zelf van vindt, wordt niet duidelijk uit haar boek. Ook wanneer ze vertelt dat Overakker postuum een Militaire Willemsorde kreeg toegekend maar Gosenson niet, laat ze een persoonlijk oordeel achterwege. Vreemd is dat niet; Het Overakker-complot is namelijk een gepopulariseerde versie van de masterscriptie die Zwinkels schreef voor haar studie geschiedenis. En dat is aan de opbouw en stijl van het boek te merken. Erg academisch: netjes, nauwkeurig en volledig, met aandacht voor zowel het Nederlandse als het Japanse perspectief, maar op den duur vervelend. Ook het continue vooruit- en terugverwijzen in de tekst komt het leesgenot niet ten goede. En dat is best jammer, want een verzetsverhaal als dit had veel spannender kunnen worden verteld.
paperback | 344 pagina’s | Unieboek/Het Spectrum | € 24,99 | ISBN 978 90 491 0699 7