Door menselijke invloeden zou niet alleen de hoeveelheid chimpansees afnemen, het zou ook negatieve effecten hebben op hun unieke gedragingen en tradities.
Culturen verschillen. Wij mogen onze gewoontes en tradities dan wel de normaalste zaak van de wereld vinden, iemand uit een ander land zal er misschien gek van opkijken. Die typerende gedragingen, gebruiken, normen, enzovoorts die samen een unieke cultuur opmaken, worden via sociaal contact doorgegeven. En hoewel het misschien klinkt als iets menselijks, zijn er ook dieren die een vorm van cultuur hebben.
Wellicht het beste voorbeeld van een diersoort die er eigen gedragingen en tradities op na houdt, is de chimpansee, onze nauwste verwant. Maar helaas is die ‘chimpanseecultuur’ in het geding, schreven onderzoekers onlangs in Science. De oorzaak? Menselijke invloeden.
Lees ook:
Chimpanseecultuur
Op eenzelfde manier als wij, leren ook chimpansees hoe de wereld werkt van andere, meestal oudere leden van hun groep. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat veel van deze gedragingen, zoals eetgewoontes en non-verbale communicatie, net als bij menselijke cultuur, verschillen tussen chimpanseepopulaties.
Vlooiende chimpansees in nationaal park Loango in Gabon. © Tobias Deschner/Loango Chimpanzee Project
Helaas is de hoeveelheid chimpansees in het wild de afgelopen jaren sterk gedaald. Een van de voornaamste redenen zijn menselijke invloeden; van ontbossing, tot de verspreiding van ziektes en illegale jacht en dierhandel. Maar daar zou het niet bij blijven. Al enige tijd vermoedt men dat ook die culturele gedragingen verloren gaan door menselijke invloeden. Dit noemt men de disturbance hypothesis, ofwel de verstoringshypothese.
Verstoring
De mate van deze culturele verstoring door menselijk toedoen was echter niet duidelijk. In de hoop dat te ontrafelen, verzamelde een internationaal team onderzoekers een uitgebreide dataset van de chimpanseecultuur van bijna 150 Afrikaanse populaties. “De schaal van dit onderzoek is werkelijk fenomenaal”, vindt primatoloog Serge Wich (Universiteit van Amsterdam), niet betrokken bij de studie.
De onderzoekers bestudeerden 31 verschillende gedragingen van 144 chimpanseepopulaties verspreid over hun hele geografische leefgebied. Dat gedrag varieerde van de manier waarop de apen bijvoorbeeld hun termieten, noten of honing verzamelden en aten, tot welke gereedschappen ze gebruikten om mee te jagen of knollen mee op te graven – en veel meer.
Het gedrag van chimpansees in bijna 150 wilde populaties werd door het team onderzocht. De locaties zijn aangegeven met zwarte stippen. © H. S. Kühl et al., 2019/Science
Dat gedrag werd vervolgens vergeleken met de mate van menselijke invloeden die een specifieke populatie ervoer. Die invloed werd onder andere gebaseerd op de (menselijke) bevolkingsdichtheid en de nabijheid van wegen, maar ook de staat van de rivieren en de hoeveelheid bos. Uit de analyse bleek dat de chimpansees die meer met effecten van de mens te maken hadden, minder gevarieerd gedrag vertoonden. Tussen de populaties met de minste en de meeste menselijke invloed bleek de chimpanseecultuur gemiddeld met maar liefst 88 procent te zijn afgenomen.
Bescherming
Volgens de onderzoekers zijn er verschillende verklaringen voor de afname. Bij mensen speelt populatiegrootte namelijk een belangrijke rol in het behouden van cultuur. Eenzelfde mechanisme zou bij chimpansees van toepassing kunnen zijn. Daarnaast zou ook de vermindering van leefgebied en (daarmee) grondstoffen ervoor kunnen zorgen dat er minder ruimte is voor die sociale contacten, en unieke gedragingen en tradities minder worden doorgegeven.
Deze chimpansees in het Taï bos in Côte d’Ivoire breken noten open met stenen. © Liran Samuni/Taï Chimpanzee Project
“De resultaten geven duidelijk aan dat menselijke invloeden negatieve gevolgen hebben voor de culturele gedragingen van chimpansees”, stelt Wich. “Dit is erg zorgwekkend. Het betekent namelijk dat we hun culturele diversiteit aan het verliezen zijn.” Met het verdwijnen van die diversiteit, verdwijnt ook onze kans chimpansees en hun culturele diversiteit te begrijpen, meent de primatoloog. “En daarmee ook onze eigen cultuur en hoe die ontstaan is.”
Wich is het dan ook eens met de onderzoekers; “Het is belangrijk om ook die culturele diversiteit te gaan beschermen.” Hopelijk kan dat, met deze nieuwe kennis, besluit de primatoloog – en wellicht dan ook voor andere diersoorten.
Bronnen: Science, EurekAlert!1, 2, 3
Beeld: Kevin Langergraber/Science; Tobias Deschner/Loango Chimpanzee Project; H. S. Kühl et al., 2019/Science; Liran Samuni/Taï Chimpanzee Project
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!