Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Kanker of alzheimer in een vroeg stadium opsporen met een simpele bloedtest. Helaas kan het – ondanks de vele beloftes – toch echt niet, schrijft een enigszins ontgoochelde Ronald Veldhuizen.
Een bekentenis. Twaalf jaar geleden begon ik als hoera-journalist. Zeg maar het type wetenschapscheerleader dat telkens meejuichte wanneer een hoog aangeschreven onderzoeksteam iets gaafs ontdekte. Eén categorie hoera-berichten is vrijwel altijd overdreven: die over nieuwe bloedtests. Daarmee kunnen artsen een grote ziekte als kanker of parkinson vroegtijdig opsporen in één druppel bloed. En dat al over een paar jaar! Hoe gaaf is dat? Ik schreef het telkens braaf op. Zo ontstaat een wetenschapsmythe: dat onderzoekers met groot succes de ene vroegtijdige ziekte-opspoor-test na de andere ontwikkelen.
Lees meer columns van Ronald Veldhuizen:
- ‘Er wordt nogal wat beweerd over hoe nuttig cannabis is’
- ‘Ook de mythe over de megalodon is onsterfelijk’
- ‘Spring niet lukraak uit die comfortzone’
Bloedtest
Ik zocht een paar van die bloedtests weer eens op. Waren ze er dan eindelijk? Helaas. Elke keer bleek de beloofde verschijningsdatum geruisloos te zijn gepasseerd. Toen ik ging uitzoeken of dat vaak voorkomt, groeide de teleurstelling alleen maar. De waarheid is namelijk dat een vroegtijdige bloedtest voor kanker of alzheimer gewoon nog niet bestaat. En er misschien zelfs nooit gaat komen. De afgelopen dertig jaar zijn er honderden of zelfs duizenden pogingen geweest, schrijven de biomedici John Ioannidis en Patrick Bossuyt. Volgens hen lekt de zogeheten onderzoekspijplijn voor bloedtests aan alle kanten: geen één test die erin ging, slaagde erin de andere kant te halen.
Dat komt door de aanpak. Achter vrijwel elke bloedtest-aankondiging ligt een proefonderzoek dat aantoont dat een afwijking te vinden is in het bloed van erg zieke mensen, die allang een diagnose hebben. Die testsituatie staat echter ver af van wat de ontwikkelaars beloven: namelijk dat de test een ziekte vroegtijdig opspoort, nog vóór je kunt opmerken of iemand de aandoening heeft. Juist dan blijkt de test doorgaans geen ziekte te kunnen vinden, of soms vals alarm te slaan. Om die reden raadt de Nederlandse Gezondheidsraad bijvoorbeeld de prostaatkankerbloedtest af, de enige die tot nu toe te koop is.
Fata morgana
Toch melden kankerfondsen, wetenschappers en media nog steeds geregeld dat dé bloedtest nu echt gaat komen. Zo gonsde afgelopen jaar bijvoorbeeld het bericht rond dat er een bloedtest is “ontwikkeld die acht veelvoorkomende soorten kanker in één keer kan opsporen”. Ik moet het nog zien.
Hoe dan ook gaat de mythe van de hij-is-er-bijna-superbloedtest niet vanzelf weg. Onderzoekers die geregeld beloven dat ze beet hebben, vangen natuurlijk meer geld voor vervolgonderzoek. Moleculair bloedonderzoek lijkt me prima, maar op deze manier blijft het beloftewiel eindeloos draaien, de ene fata morgana na de ander.
Nieuw onderzoek
Vorig week kwam er weer een nieuwe test in de media die twee op de drie ziektegevallen juist kan detecteren. Ook deze test vindt Veldhuizen twijfelachtig. “De studie is nog niet verschenen, maar de makers van de test komen wel al met een juichend persbericht. Bovendien staat er in kleine lettertjes in het persbericht: de test helpt vooral bij mensen mét een bestaande kankerdiagnose om betere behandelopties te bedenken.”
“Ooit lukt het hoor, vast wel, met een bepaald soort tumor, om hem vroeg te vinden. Maar je hebt altijd de statistiek tegen je. Een nieuwe tumor is gewoon héél zeldzaam: 999 op de 1000 volwassenen blijft elk jaar kankervrij. Dus de test zit er heel snel naast bij de meeste gezonde mensen, en werkt voor dat ene zeldzame geval ook niet altijd goed genoeg. Pas bij een perfecte test (een soort technologiedroom die nog niet is uitgekomen) zóú het kunnen.”
Deze column verscheen eerder in KIJK 10/2019.