In het noordoosten van Brazilië is een immens gebied blootgelegd dat vol staat met termietenheuvels waarvan sommige wel 4000 jaar oud zijn.

Mierennesten zijn soms lastig te herkennen, waardoor het nogal eens voorkomt dat je erin staat zonder het door te hebben (ik spreek uit ervaring). En dat is geen pretje, vooral niet wanneer het een nest van rode mieren betreft. Bij termieten is de kans een stuk kleiner dat je zomaar op hun constructies gaat staan, aangezien termietenheuvels enkele meters hoog kunnen worden.

Zo ook deze termietenbouwwerken van 2,5 meter hoog die zijn aangetroffen in Noordoost-Brazilië. Maar dat is nog niet eens zo bijzonder, wel opmerkelijk aan deze miljoenen heuvels is dat ze tezamen een gebied bestrijken van maar liefst 230.000 vierkante kilometer. Dat is zo’n beetje even groot als Groot-Brittannië.

Lees ook: Interview met Arnold van Huis: ‘Insecten eten? Smaak is het probleem niet!’

Stortplaats

De imposante bouwwerken zijn in een tijdsbestek van grofweg 4000 jaar gemaakt door termieten van de soort Syntermes dirus. Dat hebben biologen van de universiteit van Salford (VK) en de staatsuniversiteit van Feira de Santana (Brazilië) bepaald aan de hand van bodemmonsters van elf terpen. De heuvels, die met gemak zichtbaar zijn in Google Earth, zijn echter geen nesten, maar ‘vuilnisbelten’.

“Anders dan bij termietenheuvels uit Australië of Afrika – die als nesten dienen – zijn de heuvels in Brazilië niet met een functie als nestruimte gebouwd”, zegt entomoloog Tim Möhlmann (Wageningen University & Research). “De termieten die de onderzoekers hier hebben bestudeerd, gebruiken de heuvels als een stortplaats voor zand dat ze uitgraven tijdens de constructie van tunnels.”

De termietenheuvels in Noordoost-Brazilië. © Roy Funch

De activiteiten van de termieten hebben in de afgelopen duizenden jaren geleid tot enorme hoeveelheden grond die zijn afgezet in tientallen miljoenen kegelvormige heuvels, elk ongeveer 2,5 meter hoog en 9 meter breed.

Möhlmann: “Dit geeft wel aan dat er een duidelijke organisatie zit in de termietenkolonie. Het zand wordt niet willekeurig boven de grond gelegd, maar heel gericht op daartoe ‘aangewezen’ plekken gedumpt. Het heeft blijkbaar 4000 jaar geduurd voordat zulke grote heuvels hebben kunnen ontstaan.”

Tien kubieke kilometer

De onderzoekers hebben berekend dat elke heuvel uit ongeveer 50 kubieke meter grond bestaat. Dat betekent dat er in totaal zo’n 10 kubieke kilometer grond is uitgegraven – en dat is niet mis. De heuvels worden nu beschouwd als een van de grootste structuren ooit gebouwd door een enkele insectensoort.

Het is moeilijk te geloven dat zoiets groots zo lang onopgemerkt is gebleven, maar volgens tropisch entomoloog Arnold van Huis (Wageningen University & Research) is dat helemaal niet zo gek. “De heuvels zijn al die tijd aan het zicht onttrokken door vegetatie.”

Daar is Möhlmann het mee eens: “Dat dit enorme gebied nu pas is beschreven (ik denk namelijk wel dat ze al eerder zijn ontdekt), komt waarschijnlijk doordat het moeilijk begaanbaar en er weinig menselijke activiteit was. De huidige structuren zijn zichtbaar vanuit de ruimte, maar werden voorheen bedekt door struiken en bomen. Pas bij het weghalen van de vegetatie voor het gebruik van het gebied voor landbouw werden de structuren zichtbaar.”

Bronnen: Current Biology (pdf), Cell Press via EurekAlert!, Gizmodo

Beeld: Roy Funch

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!