Voor het eerst in ruim 300 jaar wijzen de kompasnaalden in Greenwich deze maand naar het ware noorden.

Met de komst van geavanceerdere navigatiemethodes wordt er niet meer zoveel met kompassen gewerkt. Toch kan het wel handig zijn om tijdens een reis zo’n ding op zak te hebben, alleen al omdat het er avontuurlijk uitziet.

Wat veel mensen niet weten, is dat een kompas het magnetische noorden aanwijst. Dat is dus niet hetzelfde als de geografische noordpool. Maar deze maand wordt daar in Greenwich, Engeland een uitzondering op gemaakt: voor het eerst in 360 jaar vallen het magnetische én het geografische noorden samen.

Lees ook:

• Is de verplaatsing van het aardmagnetisch veld zorgelijk?
• Helden en huichelaars op zoek naar de Noordpool

Aardmagneetveld

Er zijn dus twee soorten polen: de geografische en de magnetische. De geografische noordpool wordt ook wel het ware noorden genoemd. Dit punt ligt voor de aarde in de Noordelijk IJszee; de geografische zuidpool ligt op het continent Antarctica.

In tegenstelling tot de geografische polen zijn de magnetische altijd in beweging. Dat zit zo. De aarde heeft een solide binnenkern en een vloeibare buitenkern. Die buitenkern moet je zien als een oceaan van vloeibaar ijzer en nikkel.

Deze vloeistoffen zijn constant in beweging, waardoor elektrische stroom wordt gegenereerd en die wekt op zijn beurt een aardmagneetveld op. De richting die de magnetische veldlijnen hierbij aannemen, is afhankelijk van de draairichting van deze stroom – net als bij het opwekken van een magneetveld door een elektrische spoel.

Het is dus geen toeval dat de magnetische polen van de aarde min of meer samenvallen met de uiteinden van zijn draai-as (de geografische polen). Maar omdat de aarde niet homogeen is, vallen de geografische polen en de magnetische polen vrijwel nooit exact samen.

Declinatie

Omdat de magnetische polen altijd in beweging zijn en de geografische niet ontstaat er een afstand tussen de twee typen polen. Dit noem je magnetische declinatie of variatie, die zelf natuurlijk ook aan verandering onderhevig is. Bovendien hangt de declinatie af van waar je je op aarde bevindt.

In de afgelopen honderden jaren was de declinatie in het Verenigd Koninkrijk negatief, wat betekent dat alle kompasnaalden ten westen van het echte noorden waren gericht. Maar komende maand is die variatie in Greenwich dus een poosje nul. Net zolang totdat hij langzaam – met zo’n 20 kilometer per jaar – naar het oosten draait.

De Londenaren hoeven zich overigens geen zorgen te maken; dat het magnetische en geografische noorden samenvallen, heeft geen gevolgen voor hun dagelijks leven. Maar bijzonder is het wel.

Bronnen: The Guardian, ScienceAlert

Openingsbeeld: Greg Shirah/NASA

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!