CDA en D66 willen meer regelgeving omtrent software voor gezichtsherkenning. Hoewel deze technologie alles in zich heeft om ons dagelijks leven makkelijker te maken, bestaat ook het gevaar dat het uiteindelijke gevolg een Big Brother-surveillance staat is. Moeten we bang zijn voor gezichtsherkenningssoftware? Een gratis longread.

Op een willekeurige dag in een mogelijk nabije toekomst loop je zonder portemonnee en sleutels de deur uit. Het cameraatje in het zijraam van je auto scant je gezicht en de deur klikt open. Op kantoor hoef je alleen even in de beveiligingscamera te kijken om toegang te krijgen tot je werkplek of de vergaderruimte. De koffieautomaat schenkt automatisch een op jouw smaak afgestemde cappuccino voor je in zodra je gezicht voor het beeldschermpje verschijnt en in de kantine reken je je lunch af door even te glimlachen naar de camera bij de kassa. Eenmaal weer thuis is een blik op je huiscamera genoeg om de voordeur van het slot te laten springen, de televisie voor te programmeren met je favoriete series en de verlichting en verwarming meteen op de juiste stand te zetten.

Dit alles zal mogelijk zijn door gezichtsherkenning, een technologie die al in de jaren zestig werd verkend, maar de afgelopen decennia een grote vlucht heeft genomen. En de dag dat we met ons gezicht deuren kunnen openen, betalen en reizen, komt steeds dichterbij. Tegelijkertijd staan dictatoriale regimes te popelen om gezichtsherkenning groots in te zetten en daarmee de eigen bevolking permanent in de gaten te kunnen houden. Met genoeg slimme camera’s gekoppeld aan geavanceerde algoritmen kan de engste Big Brother-nachtmerrie dagelijkse realiteit worden. Op sommige plekken is die ontwikkeling nu al in gang gezet.

Gezichtsherkenning werkt door de verhoudingen in een gezicht te meten en die te vergelijken met een database van opgeslagen gezichten. Aangezien elk gezicht zijn eigen unieke meetpunten heeft, kan het algoritme zo een match maken. © OLESHKO ARTEM/123RF

Gezichtsherkenning

Zoals alle toepassingen van kunstmatige intelligentie (AI), is de vooruitgang in gezichtsherkenning te danken aan recente doorbraken in machineleren en deep learning. Met deze algoritmen kunnen computers onder meer geluiden en beelden herkennen. Ze worden met grote hoeveelheden data – bijvoorbeeld duizenden kattenfoto’s – net zolang ‘getraind’ totdat ze op eigen kracht een bepaalde kat kunnen herkennen.

Hetzelfde geldt voor gezichten. Door duizenden gezichten te scannen, weten algoritmen niet alleen hoe een menselijk gelaat eruitziet, maar kunnen ze een gezicht dat ze eerder hebben ‘gezien’ ook herkennen op andere afbeeldingen. Zo weet de gezichtsherkenningssoftware van Facebook wanneer jij op een foto staat die iemand anders op zijn tijdlijn zet en krijg jij een bericht, zodat je die foto ook kunt taggen.

Ons gezicht zit boordevol informatie die computers steeds beter leren analyseren. Er zijn al algoritmen die uitdrukkingen zoals frustratie, verrassing en verveling kunnen herkennen. Volgens Michal Kosinski, psychologiedocent aan de Amerikaanse Stanford-universiteit, zullen algoritmen in de nabije toekomst ook zaken als IQ, politieke voorkeur, gezondheid en crimineel gedrag uit je gezicht kunnen afleiden.

Kosinski publiceerde in 2017 een spraakmakend onderzoek waarin hij aantoonde dat algoritmen nu al op basis van een gezicht seksuele voorkeur kunnen vaststellen. Zijn laboratorium trainde een algoritme met meer dan 35.000 foto’s van heteroseksuele en homoseksuele mannen en vrouwen die de onderzoekers van een datingsite hadden gehaald. Als het algoritme daarna een willekeurige nieuwe foto onder ogen kreeg, maakte het bij mannen in 81 procent van de gevallen de juiste keuze tussen homo en hetero. Bij vrouwen lag het percentage op 71 procent. De verklaring hiervoor is dat de gezichtsstructuur bij de geboorte deels wordt bepaald door testosteron, hetzelfde hormoon dat onze seksualiteit reguleert. Je hoeft geen raketgeleerde te zijn om te bedenken welke enge dingen de homofobe regeringen van landen als Oeganda, Iran of Afghanistan met deze technologie zouden kunnen doen.

Kunstmatige intelligentie, en dan vooral machineleren, heeft gezorgd voor een doorbraak in gezichtsherkenning. Door duizenden gezichten te scannen, leren algoritmen subtiele kenmerken en afmetingen in menselijke gezichten te categoriseren. © 123RF

Onmiddellijk herkend

Nadat de computer een gezicht heeft gescand, trekt hij een aantal driehoekjes – bijvoorbeeld tussen ogen en neus, of tussen oor, oog en mondhoek – en meet de afstanden in tienden van millimeters. Elk gezicht heeft zijn eigen unieke meetpunten, die worden opgeslagen in een digitale blauwdruk. Komt er een andere foto van hetzelfde gezicht voorbij, dan kan de computer op basis van die blauwdruk een succesvolle match maken.

Dat succespercentage is onder ideale omstandigheden inmiddels opgelopen tot meer dan 99 procent, oftewel slechts één misser per honderd foto’s. Daarmee zijn computers beter in gezichtsherkenning dan de mens. “De technologie is nu zover dat de software je in een glimp kan herkennen”, zegt Peter Hoekstra, directeur van de Enschedese start-up 20Face, die internationaal wordt gezien als een van de voorlopers in gezichtsherkenningssoftware. “Dus ook met slechte belichting, een lage resolutie of als een gedeelte van je gezicht is bedekt.”

Hoekstra’s bedrijf is bezig algoritmen te ontwikkelen die alleen de verhoudingen tussen ogen en pupillen meten. Zo kan ook iemand met een bivakmuts worden herkend. Hoekstra zegt ook dat zijn algoritmen iemand nog kunnen herkennen tot vijftien jaar nadat een foto gemaakt is.

Geen geldig bewijs

In Nederland gebruikt de politie sinds begin 2017 gezichtsherkenning om verdachten van een misdrijf te kunnen identificeren. Van alle aangehouden verdachten is 60 procent al eens eerder met de politie in aanraking gekomen en staat daardoor met een profielfoto in de databank.

Zodra een filmpje of een foto van een verdachte binnenkomt, bijvoorbeeld van de camera van een pinautomaat waar fraude is gepleegd, vergelijkt de software die opname met de politiefoto’s van 1,3 miljoen veroordeelden of verdachten. De computer geeft een aantal mogelijke matches terug, waarna twee menselijke deskundigen kijken of er een betrouwbare match tussen zit. “Gezichtsherkenning is een hulpmiddel, maar zeker niet onfeilbaar”, zegt John Riemen, biometrisch specialist bij de Nationale Politie en hoofd van de afdeling die de gezichtsherkenning uitvoert.

Een percentage van 99 klinkt goed, maar het betekent dat er bij een database met 1 miljoen foto’s bij elke zoekopdracht 10.000 mogelijke missers tussen zitten. “Daarom geldt een match belastend materiaal moeten verzamelen om een door de software herkende crimineel achter de tralies te krijgen. Vorig jaar werden er negentig matches gevonden op negenhonderd ingestuurde foto’s. Een prima score, vindt Riemen. De foto’s die niet werden herkend, waren ofwel van te slechte kwaliteit of de persoon stond niet in de databank.

De Chinese interesse in gezichtsherkenning maakt ook het bespioneren van de eigen bevolking een stuk eenvoudiger. In sommige steden worden mensen die verkeersregels overtreden, zoals illegaal oversteken, op grote schermen te kakken gezet. © HE LE/IMAGINE CHINA/HOLLANDSE HOOGTE

Racistische software

Naast de uitdaging om een correcte match te vinden, is een ander probleem met gezichtsherkenningssoftware dat het racistisch zou zijn. Algoritmen worden doorgaans getraind met datasets waarin blanke en Aziatische gezichten oververtegenwoordigd zijn, aangezien er meer foto’s van deze bevolkingsgroepen online staan. Dat betekent dat de software minder goed is in het herkennen van andere etnische groepen. Dit werd pijnlijk duidelijk toen een Amerikaanse actiegroep Amazons gezichtherkenningssoftware gebruikte om de gezichten van Amerikaanse politici te vergelijken met 25.000 politiefoto’s van de FBI. Het bleek dat onder hen zwarten en latino’s vaak aan een foto van een crimineel werden gelinkt.

Riemen kent de controverse, maar zegt dat het bedrijf waar de Nederlandse politie haar software van afneemt cultureel diverse datasets gebruikt. Ook de experts van de politie die de gematchte foto’s uit de databank beoordelen, zijn daarop getraind. “We hebben een hindoestaanse collega die het verschil kan zien tussen een Pakistaan en een Indiër en een Antilliaanse collega die ziet of iemand uit Suriname of van de Antillen komt. Een blanke ziet dat nu eenmaal minder goed.”

Iedereen verdacht?

Privacyorganisaties uiten kritiek over gezichtsherkenning als opsporingsmethode. Ze zijn bang voor function creep, het risico dat de maatregel in de toekomst ook voor zaken zal worden gebruikt die nu nog niet mogen, zoals gezichten van onschuldige burgers opslaan in de databank van de politie. Een terroristische aanslag kan daar bijvoorbeeld als excuus voor worden aangegrepen. Dat zou de deur naar een surveillancestaat op een kier zetten.

“Politici zouden in de verleiding kunnen komen om de criteria te verruimen, aangezien de infrastructuur er al ligt”, zegt Frederik Zuiderveen Borgesius, privacydeskundige en onderzoeker informatierecht aan de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit van Amsterdam. “We hebben in Nederland nauwelijks een serieuze terroristische aanslag gehad. Maar als die er wel komt, is de kans groter dat die function creep erdoorheen wordt geduwd. Het risico slachtoffer te worden van terrorisme is heel klein. Daarom moet terrorismebestrijding geen excuus zijn om zomaar verregaande inbreuk te maken op privacy of andere grondrechten.”

Maar in China begint dit Big Brother-scenario steeds meer werkelijkheid te worden. De databank van de Chinese overheid telt maar liefst 700 miljoen gezichten en is daarmee verreweg de grootste ter wereld. Het semi-communistische land maakt er geen geheim van dat het gezichtsherkenning en big data wil gebruiken om het volk permanent in de gaten te houden. Politieagenten dragen al speciale brillen waar gezichtsherkenningssoftware op is geïnstalleerd. Zodra een gezochte crimineel of politieke dwarsligger voorbijloopt, krijgen de agenten een signaal en kunnen ze de verdachte ter plekke arresteren.

In sommige Chinese steden dragen politieagenten brillen met gezichtsherkenningssoftware. Zodra een gezochte crimineel of politieke dwarsligger voorbijloopt, krijgen de agenten een signaal en kunnen ze hem of haar ter plekke arresteren. © CHINA OUT/AFP//ANP

De technologie wordt ook ingezet voor onschuldigere vergrijpen. In de miljoenenstad Shenzhen verschenen de gezichten van mensen die door rood liepen op een billboard. Het stadsbestuur was al in gesprek met sociale-mediaplatforms om de gezichten te linken met de accounts van de overtreders, zodat ze meteen een tekstbericht ontvangen zodra ze de wet overtreden.

Aan de andere kant heeft gezichtsherkenning in China ook zo zijn voordelen. In verschillende steden kun je bijvoorbeeld al met je gezicht betalen en met het openbaar vervoer reizen.

Van alle landen in de wereld is China het verst met gezichtsherkenning. In verschillende steden kun je al met je gezicht betalen en met het openbaar vervoer reizen. © NEXUSPLEXUS/123RF

Zwarte lijst

Volgens Hoekstra is dat laatste ook voor de westerse consument interessant. “In de gezondheidszorg, de kaartverkoop en in restaurants en hotels en dergelijke is er heel veel behoefte aan gezichtsherkenning. Iedereen wordt gek van al die pasjes. Als je door je gezicht te laten zien ergens kunt binnenkomen, afrekenen of de juiste medicijnen krijgt, is dat voor veel mensen een meerwaarde.”

Hoekstra’s start-up heeft een proef gedaan in het stadion van de voetbalclub Heracles, waarbij de leden van de businessclub hun gezicht als toegangskaartje gebruikten. Het werd een succes. “We zouden graag een ticketloos stadion willen maken op basis van gezichtsherkenning. Dan hoef je alleen degenen te controleren die niet in de databank zitten. Ook mensen met een stadionverbod haal je er meteen uit, want die staan al met hun foto op een zwarte lijst.”

Je moet gezichtsherkenning zo aantrekkelijk maken dat mensen er vanzelf hun toestemming voor geven, vindt Hoekstra. 20Face ontwikkelt een applicatie waarbij je je foto kunt uploaden en voor elke afzonderlijke situatie – kantoor, huis, voetbalstadion, supermarkt – met een vinkje de gezichtsherkenning aan en uit kunt zetten. Hoekstra: “Privacywetgeving is geen obstakel, maar een meetlat. Alleen als een technologie toegevoegde waarde heeft, zal een consument toestemming geven om zijn biometrische kenmerken te gebruiken en zijn privacy op te geven.”

Met gezichtsherkenning kun je dus twee kanten op. In beschaafde en ontwikkelde landen zal de software het leven comfortabeler en aangenamer kunnen maken. Maar in handen van dictatoriale regimes kan deze technologie een heleboel ellende veroorzaken. Je zou gezichtsherkenning zelfs een fenomeen met twee gezichten kunnen noemen.

Dit artikel staat ook in KIJK 2/2019.

Tekst: Hidde Tangerman

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!