Coronamaatregelen raken alle instituties van de samenleving, ook het rechtssysteem. Rechtszaken gaan via Zoom-vergaderingen en verdachten krijgen mondkapjes op. Kunnen rechters en juryleden nog wel zien of iemand liegt?

Mondkapjes zorgen vaak voor verwarrende gesprekken. We herkennen geen gezichtsuitdrukkingen meer, waardoor we elkaar niet goed begrijpen. Bij de visboer levert dit naast de nodige irritaties geen serieuze problemen op. Maar wat gebeurt er als het gezicht van een verdachte crimineel niet goed te herkennen is?

Hoogleraar toegepaste sociale psychologie Aldert Vrij en zijn collega Maria Hartwig van de Universiteit van Portsmouth bestudeerden honderden bestaande studies over leugendetectie. Zo bepaalden ze het effect van COVID-maatregelen op het rechtssysteem. Hun conclusie in het wetenschappelijk blad Journal of Applied Research and Memory and Cognition is verrassend: mondmaskers bevorderen leugendetectie.

Lees ook:

• Zo herken je dat iemand tegen je liegt
• ‘De meeste mensen liegen maar een klein beetje’
• Kun je een leugendetector voor de gek houden?

Mondkapjes

Naar mondkapjes en leugendetectie is recent eigenlijk nog geen onderzoek gedaan. De psychologen moesten daarom creatief omgaan met de literatuur die wél beschikbaar was. Zo vonden ze een collectie aan onderzoeken over non-verbale leugendetectie. Mensen kunnen elkaar maar moeilijk op bedrog betrappen als ze alleen op lichaamstaal letten.

Het team voegde alle resultaten van verschillende studies samen. Zo kwam het duo erachter dat maar 50 procent van de leugens wordt opgepikt als alleen op non-verbale communicatie wordt gelet. Dat is zo weinig dat het niet eens zeker is of juiste antwoorden tot stand zijn gekomen via daadwerkelijke herkenning, of puur toeval.

Veel van deze bestaande onderzoeken concluderen dat gekke gezichtsuitdrukkingen en gebaren inderdaad verdacht lijken. Het probleem is dat leugenaars dit weten en daarom hun gedrag aanpassen. Slechts één onderzoek ging over leugendetectie en gezichtsbedekking: nikabs. Dit zijn hoofddoeken die alleen de ogen tonen. Het onderzoek concludeerde dat observeerders meer leugens detecteerden bij nikabdragers dan bij mensen met een onbedekt gezicht.

Virtuele rechtsspraak

In sommige periodes van lockdown zijn mondkapmaatregelen niet effectief genoeg. Dan moet ook de rechtbank geloven aan Zoom- en Team-vergaderingen. Hoewel virtuele rechtszaken een redelijk nieuw fenomeen zijn, bestaat videobellen al langer. Voorgaand onderzoek naar video-opnames concludeert gelukkig dat leugendetectie digitaal net zo makkelijk gaat als in het echt.

Van al deze bestaande resultaten trokken Vrij en Hartwig een nieuwe conclusie: coronamaatregelen hebben tot dusver geen negatief effect op het rechtssysteem.

Bruno Verschuere, forensisch psycholoog  aan de Universiteit van Amsterdam werkte mee aan het nikab-onderzoek. Hij is het eens met de algemene conclusie van de onderzoekers. Eerder liet hij aan KIJK weten dat een goed doordachte ondervraging de beste manier is om leugens te ontdekken. “Maar het wemelt ook van de achterhaalde praktijken die nog steeds ongekend populair zijn. Zoals de polygraaf. Of het idee dat iemands gefriemel of oogkijkgedrag verraadt of diegene een leugen vertelt”, betoogde Verschuere.

Desalniettemin benadrukt Vrij in een persbericht dat we er nog niet helemaal zijn: “Met maar één bestaande studie over hoe gezichtsbedekking leugendetectie beïnvloedt, is er meer onderzoek nodig naar de impact van de pandemie op het rechtssysteem.” Maar toch: als je van plan bent met een bedekt gezicht te liegen, pas dan op dat je je mondkapje niet voorbij praat.

Bronnen: Phys.org, Journal of Applied Research in Memory and Cognition

Beeld: Pixabay

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!