Meer dan drie keer zo zwaar als onze eigen aardbol, zou de ijskoude kandidaat-planeet die om buurster Barnard draait, volgens astronomen zijn.

Sneller dan alle andere sterren beweegt een rode dwerg met de naam Barnards ster door onze nachtelijke hemel. Op een afstand van zo’n 6 lichtjaar van de aarde liggen alleen de drie sterren uit Alpha Centauri – Alpha Centauri A, B en Proxima Centauri – dichterbij.

Op zich al interessant dus, deze dwergster, maar de ontdekking die astronomen onlangs deden, maakt Barnard momenteel helemaal het middelpunt van onze aandacht. Op basis van jarenlange metingen zijn sterrenkundigen er nu vrij zeker van dat om de kleine ster een ijskoude superaarde draait – ruim drie keer zo zwaar als de aarde. Het onderzoek werd gepubliceerd in vakblad Nature.

Lees ook: ‘Sterrenvlam gemeten op Proxima Centauri’

Zou het koude oppervlak van mogelijke exoplaneet GJ 699 b er zo uit zien? Bron: Martin Kornmesser/ESO

Kandidaat-planeet

Niet voor niets doopten de onderzoekers de mogelijke planeet Barnards ster b (of GJ 699 b) tot een superaarde; hij zou namelijk 3,2 keer de massa van onze planeet hebben. In ongeveer 233 dagen maakt GJ 669 b een vol rondje om zijn ster, op het randje van zogenaamde ‘sneeuwlijn’ – de afstand tot een ster waarbij water bevriest. Zonder atmosfeer is het er waarschijnlijk zo’n –170 graden Celsius, wat het onwaarschijnlijk maakt dat er vloeibaar water op het oppervlak is.

“Een erg mooie ontdekking”, vindt sterrenkundige Daphne Stam (TU Delft). “Maar,” gaat ze verder, “het gaat hier nog wel om een kandidaat-planeet: het object is nog niet met een andere methode gevonden.” De astronomen, onder leiding van Ignasi Ribas van het Spaanse instituut voor ruimteonderzoek denken met 99,2 procent zekerheid te weten dat de planeet er daadwerkelijk is.

Ook sterrenkundige Ignas Snellen (Universiteit Leiden) is enthousiast, maar benadrukt de onzekerheid. “Dit zijn moeilijke waarnemingen,” vertelt hij, “maar ik ben het met de auteurs eens dat een planeet veruit de waarschijnlijkste verklaring voor het waargenomen signaal is.”

Zo ziet de omgeving van rode dwergster Bernards ster eruit. In blauw, rood en geel zijn verschillende posities van de ster te zien. Bron: Digitized Star Survey 2/ESO

‘Wiebel’

De onderzoekers hebben de planeet niet direct gezien, maar met behulp van de zogenaamde radiële snelheidsmethode. “Het licht van de superaarde is te zwak om direct te meten”, legt Stam uit. Helemaal naast Barnards ster, die ongeveer een miljard keer helderder is dan de planeet. Het was de lichte ‘wiebel’ van de ster wat jaren geleden de aandacht van astronomen trok. Wellicht het gevolg van de leeftijd van de ster (met zo’n 10 miljard jaar ruim twee keer zo oud als onze zon) of de lage massa (slechts 16 procent van dat van de zon), maar de astronomen vermoedden iets anders. “Door de zwaartekrachtinvloed van een planeet op een ster kan een ster een beetje ‘wiebelen’”, legt Snellen uit.

Daar komt die ‘radiële snelheid’ bij kijken. “Dit wiebelen van een ster kun je meten door diens snelheid in onze richting te meten”, vertelt Snellen. Als een object zich van ons af beweegt, wordt het licht dat we zien minder energierijk en roder. Omgekeerd, als een object dichterbij komt, neemt de energie toe en wordt het licht blauwer. “Op deze manier konden de onderzoekers vaststellen dat Bernards ster met een regelmaat van 233 dagen op een neer gaat”, vertelt hij. “Dat is het beste te verklaren door de aanwezigheid van een planeet.”

Zekerheid

Hoewel de onderzoekers behoorlijk zeker zijn van hun vondst, erkennen ook zij dat er meer gegevens verzameld moeten worden om in de toekomst die 100 procent zekerheid aan te tikken. “Omdat GJ 699 b zo dichtbij is, zouden toekomstige telescopen zoals de ELT mogelijk wél direct zijn licht kunnen meten”, meent Stam. “Dan zouden we meer informatie over de planeet kunnen krijgen, in eerste instantie of het wel echt een planeet betreft”, besluit ze.

Bronnen: Nature, ESO, EurekAlert!1, 2 & 3

Beeld: Martin Kornmesser/ESO

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!