De ringen van Saturnus en Jupiter bewaren hun herinneringen aan komeetinslagen van vele jaren terug: ze rimpelen nog altijd na.

Sterrenkundige Matthew Hedman (Cornell-universiteit) en collega’s ontdekten een opvallende structuur in foto’s van Saturnus’ ringen, gemaakt door het Cassini-ruimteschip in 2009. Zonlicht vallend op de C-ring onthulde hetzelfde effect als “zonlicht dat op een golfplatendak valt”, aldus Hedman. De ringdeeltjes – bestaande uit stof en ijsklompjes – blijken op en neer te bewegen zoals een wave van toeschouwers in een voetbalstadium.

Maar zoals een wave ergens een begin heeft, heeft ook de verstoring in de ring van Saturnus een oorzaak: een langsscherende komeet. Zo denken Hedman en zijn team dat een wolk van ruimtepuin met een massa van ongeveer een biljoen kilogram op de C-ring insloeg. En doordat de rimpelende spiraal naarmate de tijd verstrijkt steeds smaller wordt, is dit bombardement helemaal terug te dateren naar 1983.

De rimpels in Jupiters ringen. Boven: de orginele foto van Galileo uit 1996. Midden: de met de computer verbeterde foto die rimpels laat zien. Onder: het rimpelmodel van Hedman en collega's. (Foto's en illustratie: NASA/JPL-Caltech/SETI)

Ook Jupiters ringen doen nog altijd aan rimpelen jaren na een inslag. Een onderzoeksteam van het SETI-instituut ontdekte zelfs twee rimpels die door elkaar heen lopen op foto’s uit 1996 en 2000, die het Galileo-ruimteschip maakte toen het de planeet passeerde. Een van de rimpels was veroorzaakt door een vermoedelijke inslag in het voorjaar van 1990 en de tweede in de zomer van 1994. In die laatste periode viel de dag dat de komeet Shoemaker-Levy 9 in 21 brokstukken in Jupiters atmosfeer verdween. “Het komt te goed overeen om te spreken van toeval”, verklaart Hedman, die ook aan dit onderzoek bijdroeg.

Het inslaggeheugen van de twee gasreuzen vormt een ideale basis voor nader onderzoek aan komeetinslagen. Hedman wil daarom ook toekomstige foto’s van de planeten bestuderen. Daarnaast kunnen de rimpelingen meer informatie verschaffen over de interne structuur van Saturnus en Jupiter. Deze structuur bepaalt namelijk deels de snelheid waarmee de rimpelingen door de atmosfeer van de reuzen gaan in de richting van de kern.

Een korte animatie van de rimpelingen die in de loop van de jaren steeds smaller worden is hier te zien (klik op het plaatje):

Animatie: NASA/JPL/Cornell

Bronnen: ScienceNOW, Nature News, NASA

Beeld: NASA/JPL