Elke zondag op de KIJK-site: een filmpje dat een legendarische gebeurtenis of een opmerkelijk vliegtuig uit de luchtvaartgeschiedenis laat zien. Deze keer: de Duitse bemande (!) luchtdoelraket.

De Luftwaffe was ten einde raad. De geallieerden waren al maanden bezig met grootschalige bombardementen op Duitse steden en strategisch belangrijke infrastructuur. En hoewel de Duitse jagers er alles aan deden om de bommenwerpers uit de lucht te halen, bleek er geen kruid gewassen tegen de aanvalsgolven van honderden toestellen die het Duitse rijk langzaam maar zeker op de knieën dwongen.

Hoewel de Luftwaffe flinke aantallen geallieerde bommenwerpers neerhaalde, werden die in hoog tempo vervangen door de op volle toeren draaiende Amerikaanse defensieindustrie. Die ontwikkelde bovendien nieuwe vliegtuigen die hoger en sneller vlogen, zodat de veelgebruikte FLAK-kanonnen (Flugabwehrkanone; zie plaatje hieronder), die de toestellen vanaf de grond onder vuur namen, steeds minder effectief werden. Gemiddeld moesten er 2805 granaten de lucht in worden geschoten om één relatief laagvliegende Boeing B-17 neer te halen. En tegen toestellen als de Boeing B-29 Superfortress namen de kansen nog verder af.

Er werd al sinds 1941, onder leiding van de legendarische Wernher von Braun, druk gewerkt aan luchtdoelraketten. Maar het probleem daarvan was de nauwkeurigheid. Het ontbrak aan een geleidingssysteem dat zo’n raket, buiten het zicht van de lanceerbasis,  in de buurt van een snel voortbewegend doel kon krijgen en het kon uitschakelen.

De adder

Opeens was daar de Duitse vliegtuigontwerper Erich Bachem met een idee voor met straalmotoren voortgestuwde, bemande onderscheppingsvliegtuigen. Uiteindelijk leidde dat tot de ontwikkeling van de Bachem Ba-349 Natter (adder), misschien wel het krankzinnigste toestel dat de Duitsers ooit bedachten.

De Natter, die in ongeveer duizend manuren kon worden gefabriceerd, bestond uit aan elkaar gelijmde en genagelde houten onderdelen. Hij werd verticaal langs een 24 meter hoge toren gelanceerd met behulp van vier Schmidding 109-533-boosters die zoveel stuwkracht leverden dat het toestel binnen een minuut naar 10 kilometer hoogte schoot. Als de boosters na 10 seconden leeg waren, nam de Walter 109-509A raketmotor het over. Er zat een simpele cockpit in, een pantserplaat beschermde de piloot, en de Natter kwam aan een parachute weer naar beneden, zodat een landingsgestel overbodig was.

Het minimalistische toestel had verschillende voordelen. Het kon de lucht in zonder een startbaan (die door de geallieerden in hoog tempo kapot werden gebombardeerd), er waren geen schaarse grondstoffen zoals staal en aluminium voor nodig die op andere plekken in de wapenindustrie onmisbaar waren, en het toestel kon worden bestuurd door ‘vrijwilligers’ die slechts een korte cursus kregen.

Hieronder een documentaire over de Natter. Schuif naar 10:00 voor een animatie over de inzet van het toestel.

De Natter werd tijdens het eerste deel van de vlucht grofweg in de juiste richting gestuurd met behulp van een zogenoemde Leitstrahl. Dat radiosignaal werd voortgebracht door twee zenders op 8 tot 15 kilometer achter de lanceerinstallatie, die elk bundels van lange en korte pulsen uitzonden. Een antenne in de staart van de Natter ving de signalen op en zolang hij in het overlapgebied van de beide signalen bleef, ‘hoorde’ de elektronica aan boord één toon en zat het toestel dus op koers. Waren er twee verschillende tonen te horen, dan werd er automatisch bijgestuurd.

Pas als de onderscheppingsjager in de buurt van de vijandelijke bommenwerper was, kwam de ‘piloot’ in actie. Hij nam de besturing van het toestel over en richtte de neus op de vijand. Op een afstand van 1,5 tot 3 kilometer wierp hij de neuskegel af en vuurde in één keer een salvo van 19 R4M-raketjes af. (Later werden 24 ongeleide Henschel Hs 217 Föhn-raketten gebruikt)

De ongeleide R4M-raketjes werden ook gebruikt als anti-tankwapens.

Na de aanval zou hij in zijn toestel naar 3000 meter duiken en een paar hendels overhalen, zodat de cockpit werd losgekoppeld van de rest van het toestel. Door een ruk aan een andere hendel ontvouwde zich een parachute in de staart van het toestel dat daardoor ineens zo snel werd afgeremd dat de piloot door zijn eigen massatraagheid als het ware uit het toestel werd gesleurd. Tot slot kon hij dan veilig aan zijn eigen parachute naar de grond dwarrelen.

Eerste ‘rocket man’

Reichsführer-SS Heinrich Himmler, die van een SS-luchtmacht droomde, steunde het project en zette de nodige druk op de ketel zodat er op 4 oktober 1944 een prototype klaarstond: de Natter Versuchsmuster 1, kortweg M1. Die viel na een test te pletter en dat voorbeeld werd gevolgd door nog een hele reeks andere prototypes. Uiteindelijk waren de kinderziektes zo ver bedwongen dat prototype M22 op eind december 1944 in de buurt van Würtemberg ‘voor het echie’ kon worden gelanceerd. Dat verliep succesvol. Het toestel schoot omhoog, neus en romp werden keurig gescheiden, en de testdummy aan boord kwam veilig weer naar beneden.

De Bachem Ba-349 Natter, zonder de neuskegel, zodat de raketten te zien zijn. Dat was al een heel stuk beter dan eerdere voorstellen. In het begin van zijn ontwikkeling had de Natter namelijk nog een betonnen neus en was het de bedoeling dat de piloot de vijandelijke toestellen daarmee gewoon zou rammen.

En dus ging men over tot een bemande vlucht met de M23. Die verliep een stuk minder goed. Op dik 100 meter hoogte klapte het toestel, met Luftwaffetestpiloot Oberleutnant Lothar Sieber in de cockpit, achterover. Op 500 meter ging de kap van de cockpit en vervolgens schoot het toestel de wolken in. De raketmotor hield er na 15 seconden op 1500 meter hoogte mee op en de ‘bemande luchtdoelraket’ stortte kilometers verderop ter aarde. Oberleutnant noch toestel overleefden de crash.

Het ongeluk werd mogelijk veroorzaakt doordat Sieber de cockpitkap niet goed had vastgezet. Waarschijnlijk brak hij zijn nek toen het zware ding met geweld naar achteren klapte. Ondanks de slechte afloop werd Sieber wel de eerste mens ter wereld die met een raket werd gelanceerd.

Na verschillende redelijk succesvolle tests (in die zin dat de piloot het avontuur overleefde), werden er uiteindelijk veertien operationele Natters gebouwd. Tien van die toestellen werden op 20 april 1945 (Hitlers verjaardag) in de buurt van het Zuid-Duitse Hasenholz klaargemaakt voor de eerste inzet, de Krokus-Einsatz. Maar voordat de eerste Natter kon wordt afgeschoten, trokken Amerikaanse tanks op naar de positie van de Duitse eenheid. Die konden niet anders dan de lanceerinstallaties en een deel van de toestellen opblazen en ervandoor gaan.

In het filmpje hieronder zijn Amerikaanse soldaten te zien die paar Natters hebben veroverd.

Uiteindelijk heeft maar één compleet toestel de oorlog overleefd. Dat staat nu in de Paul E. Garber Preservation, Restoration, and Storage Facility (onderdeel van het Smithsonian Institution) in de Amerikaanse staat Maryland, maar is er zo slecht aan toe dat het niet meer wordt tentoongesteld.

De enige andere Natter, te zien in het Deutsches Museum in München, is samengesteld uit verschillende onderdelen die na de oorlog zijn teruggevonden.

Bronnen: Smithsonian National Air and Space Museum, Luftarchiv,  Wikipedia, 465fis

Beeld: Bundesarchiv/Bild 101I-635-3999-24, Walther/CC-BY-SA 2.0, Anagoria/CC BY-SA 3.0