Elke zondag op de KIJK-site: een filmpje dat een legendarische gebeurtenis of een opmerkelijk vliegtuig uit de luchtvaartgeschiedenis laat zien. Deze keer: het neerschieten van Korean Airlines-vlucht 007. 

In 1983 werd de Koude Oorlog nog wat frisser doordat de Amerikanen een grootschalige marineoefening hielden voor de oostkust van de Sovjet-Unie. Bovendien schonden Amerikaanse vliegtuigen regelmatig het Russische luchtruim met allerlei spionagevliegtuigen, zoals de met elektronische apparatuur volgepakte RC-135 (foto hieronder). Het doel daarvan was de Russen te dwingen om hun radarsystemen in te schakelen zodat in kaart kon worden gebracht hoe de Russische luchtverdediging precies in elkaar stak.

Te midden van die militaire pesterijen en levensgevaarlijke kat-en-muisspelletjes vertrok op 1 september 1983 een Boeing 747 van Korean Air Lines van Anchorage (Alaska) naar Gimpo International Airport in Seoul. De 246 passagiers en 23 bemanningsleden waren uren geleden uit New York vertrokken; Anchorage was de laatste tussenstop. Via de 75 kilometer brede vliegroute R-20, een van de drukste ‘luchtsnelwegen’ in dat deel van de wereld, was het nog een paar uur naar hun eindbestemming.

De geplande en afwijkende route van vlucht KAL 007. (Klik voor groot).

Maar na een tijdje begon de Boeing langzaam en ongemerkt van route R-20 af te wijken. Het toestel volgde een noordelijkere koers, waardoor het uiteindelijk in het Russische luchtruim terecht zou komen. En dat niet alleen; vlucht KAL 007 begon een route te volgen die het toestel gevaarlijk dicht in de buurt zou brengen van een hele reeks ultrageheime radarinstallaties, marinehavens en andere gevoelige militaire objecten.

Op een bepaald moment hoorde een Amerikaanse ‘operator’ op een post in de buurt van het Japanse Wakkanai het radioverkeer van een groep Russische jachtvliegers. Een van de Russische piloten riep over de radio: “Zapoestkal!”, een kreet die hoort bij het afvuren van een luchtdoelraket. Waar schoten de Russen op? Was een van de Amerikaanse RC-135-spionagevliegtuigen die in het gebied actief waren uit koers geraakt en boven de Sovjet-Unie beland? De paniek steeg helemaal tot ongekende hoogte toen over de radio de gevreesde woorden klonken: “Tsel oenitsjtozjena.” Doel vernietigd.

Complotten

Aanvankelijk ontkenden de Russen alles, maar even later gaven ze toe dat een van hun jagers het Koreaanse passagiersvliegtuig had neergeschoten. Het incident zorgde voor een lange reeks van complottheorieën, verdachtmakingen en internationale relletjes. Maar uit allerlei onderzoeken, onder meer door de International Civil Aviation Organisation (ICAO), bleek dat het uit de koers raken van het toestel te wijten was aan een fout van de piloten. Een fout die, dankzij de enorme druk waaronder de Russen stonden, genadeloos werd afgestraft.

In 1991 verscheen in de Russische krant Izvestia een interview met Gennadi Osipovitsj (schuif naar 1:14 in het filmpje), de piloot die het Zuid-Koreaanse toestel uit de lucht schoot. Hij herinnert zich dat hij via de radio heeft gemeld dat het toestel wel degelijk lichten voerde.

“Ik zag twee rijen raampjes en ik wist dat het een Boeing was. Maar dat betekende niets voor mij. Het is heel gemakkelijk om een passagiersvliegtuig voor militaire doeleinden te gebruiken. (…) Ik heb de basis niet gemeld dat het een burgervliegtuig was; ze hebben het me ook niet gevraagd.”

Omdat Osipovitsj tijdens het incident niet vertelde dat het om een passagiersvliegtuig ging, werd misschien op de grond wel de hele tijd gedacht dat de indringer een RC-135 was. En die onvergeeflijk blunder van Osipovitsj en de ongelukkige samenloop van omstandigheden kostten 269 mensen het leven.

Bronnen: Seymour M. Hersh: The target is destroyed, Random House NY (1986), James Gollin en Robert Allardyce: Desired track. The tragic flight of KAL Flight 007, American Vision Publishing (1995)

Beeld: Mgarin73, Anynobody/CC BY-SA 3.0, U.S. Air Force