Ongeveer 7 miljoen jaar geleden wandelde de oudst bekende voorouder van de mens al rond op twee benen, zo lijkt nieuw onderzoek uit te wijzen.

Een van de voor de mens zo kenmerkende eigenschappen is het rechtop op twee benen kunnen lopen. Waarom onze voorouders uit de bomen kwamen om te voet de savanne van Afrika rond te struinen, is nog onduidelijk. De theorieën lopen uiteen van het vrijmaken van de handen voor andere doeleinden tot het kunnen uitkijken voor gevaar over hoog gras.

Ook over wanneer precies deze aanpassing in onze ledematen ontstond, bestaat veel onduidelijkheid. Paleontologen van de University of Poitiers (Frankrijk) en de University of N’Djamena (Tsjaad) hopen daar met hun analyse van de botten van de 7 miljoen jaar geleden levende mensachtige Sahelanthropus tchadensis meer licht op te werpen. Ze schrijven erover in Nature.

Lees ook:

• Wanneer verlieten we de bomen?
• Meer resten van nieuwe mensachtige gevonden
• De mens: een rugkwaal op twee benen

Ellepijpen en dijbeen

Sahelanthropus wordt beschouwd als de oudste voorouder van de moderne mens. In 2001 werden de overblijven van meerdere individuen gevonden in de Djourab-woestijn in Tsjaad. Vooral een goed bewaard gebleven schedel, genoemd Toumaï (‘hoop op leven’ in de lokale taal), trok de aandacht. Het achterhoofdsgat, waar de hersenen aansluiten op het ruggenmerg, ligt aan de onderkant en dwars op de lichaamsas, net als bij de moderne mens. Dit gold als een aanwijzing dat we hier te maken hadden met een rechtop lopende mensachtige. Maar er waren meer bewijzen nodig.

Naast de schedel en kaak- en kiesfragmenten bestond de vondst ook uit twee ellepijpen (linker- en rechterarm) en een dijbeen. Het onderzoeksteam, onder leiding van Franck Guy, besloot deze ledemaatfossielen eens uitgebreid door te lichten aan de hand van de modernste paleontologische technieken.

Toch ook klimmen

De verkregen data vergeleken de onderzoekers met de gegevens die bekend zijn over bestaande en uitgestorven mensachtigen. Denk hierbij aan de gorilla, chimpansee, diverse apen uit het Mioceen (23 tot 5 miljoen jaar geleden), de Orrorin tugenensis (ongeveer 9 miljoen jaar oud) en de Australopithecus (4-2 miljoen jaar oud). Maar ook uiteraard de moderne mens, Homo sapiens.

De structuur van het dijbeen gaf volgens het team van Guy aan dat Sahelanthropus inderdaad op twee benen moet hebben gelopen. Anders zouden bepaalde kenmerken, zoals de dichtheid van het bot op bepaalde plekken, niet logisch zijn. Aan de andere kant gaven de botten van de onderarmen dan weer aan dat de mensachtige nog altijd veel in bomen klom.

Lichaam werkt niet mee

“Twintig jaar na de ontdekking brengt dit team nu een paar oude vondsten onder de aandacht. Dat die niet eerder onderdeel waren van de discussie is logisch, want het gaat om een stel ‘kreupele stukken’”, vertelt paleontoloog Lars van den Hoek Ostende van Naturalis Biodiversity Center. “Nu zijn dergelijke elementen van mensachtigen ontzettend zeldzaam, dus is er alle reden om te proberen eruit te halen wat erin zit.”

“Natuurlijk zijn we allemaal hartstikke bevooroordeeld”, vervolgt hij. “Immers hebben we die schedel al. Het moet dus een tweebenige vorm zijn. En in hun publicatie leggen de auteurs uit dat het best wel past. Alleen zijn de ellepijpen wat meer gericht op klimmen.”

Het overtuigt dus nét niet helemaal, stelt Van den Hoek Ostende. “Ik zou als wetenschapper teleurgesteld zijn dat waar het met de kop wel goed zit, het lichaam niet helemaal meewerkt. Maar tegelijkertijd is dit de uitkomst die we konden verwachten. Net buiten het bereik van de chimpansees, maar nog niet binnen het plaatje van de andere (tweebenige) mensachtigen. Dat is wat 7 miljoen jaar geleden in een redelijk beboste omgeving eigenlijk best logisch is. Toch aardig om te weten.”

Bronnen: Nature, CNRS via EurekAlert!

Beeld: © Sabine Riffaut, Guillaume Daver, Franck Guy / Palevoprim / CNRS – Université de Poitiers

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!