Afgelopen zaterdag overleed de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-il op 69-jarige leeftijd. Twee maanden geleden, in KIJK 10/2011, was hij nog het onderwerp van onze rubriek Man&Macht. Een portret van de ‘Geliefde Leider’.

Op het moment van zijn geboorte stonden er twee regenbogen aan de hemel en verscheen bovendien een komeet. Een passend begin voor de man die reeds als student honderden scherpzinnige verhandelingen over uiteenlopende zaken als economie, kunst en wetenschap publiceerde, die puur met de kracht van zijn gedachten het weer kan veranderen en die ook wel ‘Zon van de Eenentwintigste Eeuw’ wordt genoemd.

Volgens de officiële Noord-Koreaanse geschiedschrijving zou de geboorte van dit genie hebben plaatsgevonden op 16 februari 1942, aan de voet van de ‘heilige berg’ Paektu, in een kamp van anti-Japanse guerrilla’s. Maar echte historici houden het erop dat Kim Jong-il precies een jaar eerder ter wereld kwam, en dan ook nog eens op buitenlandse bodem, om precies te zijn in het Oost-Siberische dorp Vjatskoje. Zijn vader Kim Il-sung (net als in China en Japan komt in Korea de familienaam eerst) was namelijk een Koreaanse vluchteling die in de Sovjet-Unie als inlichtingenofficier diende in het Rode Leger. Dat klinkt een stuk minder heldhaftig dan in Korea zelf tegen de Japanners vechten.

Kim Jong-il bracht de eerste twaalf jaar van zijn leven grotendeels door tussen Russische leeftijdsgenoten, die hem Joeri noemden. Intussen werd Japan verslagen en maakte het Rode Leger zich meester van de noordelijke helft van Korea. (Het Amerikaanse leger bezette de zuidelijke helft.)

Onder Russisch toezicht kreeg Kim Il-sung het voor het zeggen in wat sinds 9 september 1948 de Democratische Volksrepubliek Korea heet. In de loop van de jaren vijftig, toen de situatie na een bloedige oorlog tussen het communistische noorden en het pro-Amerikaanse zuiden (Republiek Korea) enigszins was gekalmeerd, verhuisde ook Kim Jong-il definitief naar het vaderland. In 1960 ging hij aan de universiteit van de hoofdstad Pyongyang politieke economie studeren. Maar zoals gezegd liet hij zich op veel meer terreinen gelden. En geen enkele docent die hem een strobreed in de weg durfde te leggen. Want papa Kim stond inmiddels bekend als Widaehan Suryong oftewel Grote Leider: een bijkans goddelijke figuur die verantwoordelijk was voor fenomenale prestaties als een groei van de industriële productie met 700 procent, en die uiteraard het levensgeluk garandeerde van alle Noord-Koreanen.

Deze verering werd nog verder aangezwengeld door Kim Jong-il, die na zijn studie een belangrijke functie kreeg in het propagandaapparaat. Ter gelegenheid van Kim Il-sungs zestigste verjaardag, in 1972, liet Kim Jong-il in het hart van Pyongyang een ruim 20 meter hoog standbeeld van zijn vader neerzetten. Het was met goud bekleed en kostte zo’n 800 miljoen dollar. Twee jaar later wees Kim Il-sung hem tijdens een topbijeenkomst van de Koreaanse Arbeiderspartij aan als opvolger. Ook kreeg Kim Jong-il militaire functies, ondanks het feit dat hij nog geen dag soldaat was geweest. Hij deed mee aan de planning van terreuracties tegen Zuid-Korea, zoals een bomaanslag door Noord-Koreaanse agenten op een Zuid-Koreaanse regeringsdelegatie, waarbij in oktober 1983 in de Birmese hoofdstad Rangoon 21 mensen om het leven kwamen. Het opblazen van een Zuid- Koreaans passagiersvliegtuig voor de kust van Thailand, in november 1987, kostte 115 mensen het leven. Daarnaast was er nog een hele reeks andere moorden, infiltraties en ontvoeringen.

Steeds vaker werd hij nu Geliefde Leider genoemd en buitenlandse deskundigen begonnen hem in het oog te krijgen. Maar erg veel harde informatie hadden ze niet over ‘Kim de Tweede’. Wel circuleerden er verhalen over urenlange drinkgelagen en eetfestijnen, en over harems vol aantrekkelijke ‘danseressen’. Voor een deel klopten die berichten ongetwijfeld. “Als het volk stof eet, eet ik ook stof”, had Kim Il-sung ooit verkondigd, maar de Noord-Koreaanse elite ontzegde zich geen enkele vorm van luxe. Aan de andere kant zal de Zuid-Koreaanse geheime dienst de geruchten over de decadentie van de leiders in het noorden on- getwijfeld flink hebben aangedikt. De simpele waarheid was dat Kim Jong-il het als belangrijkste assistent van zijn vader vaak razend druk had. Hele nachten werkte hij door om er maar voor te zorgen dat alle stukken ’s ochtends klaarlagen voor Kim Il-sung. In feite runde hij Noord-Korea uiteindelijk in zijn eentje, want anders dan de Grote Leider voelde Kim Jong-il weinig voor overleg met anderen.

Volgens sommige bronnen wist zelfs zijn vader op den duur niet meer wat er echt aan de hand was. Toen de oude baas in 1994 dan ook ontdekte hoe desastreus de Noord-Koreaanse economie ervoor stond, kwam het tot een hevige ruzie met Kim Jong-il. Het ging er zo fel aan toe dat vader Kim een zware hartaanval kreeg en een dag later overleed. Kim Jong-il zou hebben verhinderd dat artsen zijn leven konden redden. De staatstelevisie toonde beelden van hartverscheurend huilende Noord-Koreanen. Hoe moest het nu verder zonder de onfeilbare Kim Il-sung? Er werd een officiële rouwperiode van maar liefst drie jaar afgekondigd. Toen die voorbij was, bleek de godenzoon Kim Jong-il inderdaad de nieuwe leider van de Democratische Volksrepubliek Korea te zijn.

Zijn land

Korea dankt zijn naam aan de Goryeodynastie. Die begon in het jaar 918 en hield het bijna vijf eeuwen vol. Maar wie in Korea ook de dienst uitmaakte, vrijwel altijd waren de Koreaanse heersers gehoorzaamheid schuldig aan ‘grote broer’ China. Dat veranderde in de tweede helft van de negentiende eeuw, toen China in verval raakte en Japan aan de weg begon te timmeren. De Japanners versloegen eerst de Chinezen en rekenden vervolgens af met de Russen, die ook wel belangstelling hadden voor het Koreaanse schiereiland. Met toestemming van Groot-Brittannië en de Verenigde Staten werd Korea in 1910 ingelijfd door Japan. De Japanners hanteerden een genadeloze kolonisatiepolitiek. En niet alleen op economisch gebied. Zo’n 2 miljoen Koreaanse mannen werden door de Japanners geronseld als dwangarbeiders en soldaten en tienduizenden Koreaanse vrouwen belandden als ‘troostmeisjes’ in Japanse legerbordelen.

Toen de Tweede Wereldoorlog in de zomer van 1945 ook in het Verre Oosten voorbij was, stond niemand echt stil bij het lot van Korea. Naar het schijnt werd in Washington aan de hand van een kaart in een oud exemplaar van het tijdschrift National Geographic bepaald waar de scheidslijn tussen de Amerikaanse en de Russische bezettingszone moest lopen. Dat was de 38ste breedtegraad, halverwege het schiereiland. Sovjetleider Stalin vond het best. Maar net zoals in Duitsland bleek dit door het uitbreken van de Koude Oorlog tussen de VS en de Sovjet-Unie geen tijdelijke oplossing te zijn. Na lang zeuren kreeg Kim Il-sung van Stalin en de kersverse Chinese leider Mao Zedong in 1950 het groene licht om Zuid- Korea aan te vallen. Tamelijk eenvoudig walsten de Noord- Koreanen over het zwakke Zuid- Koreaanse leger heen. Daarop grepen de Amerikanen – onder de vlag van de Verenigde Naties – grootscheeps in, wat weer een Chinees offensief tot gevolg had. De strijd strandde rond de plek waar hij begonnen was: de 38ste breedtegraad.

Sindsdien zijn Noord-Korea enerzijds en Zuid-Korea en de VS anderzijds officieel nog steeds in oorlog. Voor Kim Il-sung was het aanleiding om zijn land te veranderen in een enorme legerbasis voor ruim 1 miljoen soldaten. Dat ging natuurlijk ten koste van de algemene levensstandaard. Maar het werd gerechtvaardigd met de door vader en zoon Kim bedachte juche-deologie: een samenraapsel van communistische denkbeelden, gecombineerd met een sterke nadruk op het unieke, superieure karakter van Noord-Korea en zijn leider. Oost-Duitse diplomaten meldden aan het thuisfront dat het angstaanjagend veel op Adolf Hitlers nationaalsocialisme leek. De Amerikaanse Aziëdeskundige Gordon Chang omschrijft het Noord-Koreaanse bewind als “een sekte met de middelen van een staat, een militante clan met ambassades en massavernietigingswapens”.

Zijn missie

De ‘troonopvolging’ van Kim Jong-il was veel minder vanzelfsprekend dan de buitenwereld dacht. Noord-Korea bevond zich namelijk in een ongekende crisis. Zo eiste een enorme hongersnood tussen 1995 en 1998 naar schatting 2 miljoen inwoners het leven. Overstromingen waren de directe aanleiding, maar de werkelijke oorzaak lag dieper: de Noord- Koreaanse economie, toch al nooit een wonder van efficiëntie, was onherstelbaar geruïneerd. Door het ineenstorten van de Sovjet-Unie een paar jaar eerder en het feit dat China had gekozen voor de vrijemarkteconomie, zat Noord-Korea zonder partners waarmee het op een voordelige manier handel kon drijven.

Maar het rommelde ook binnen het regime. Vooral de legerleiding lag dwars. Via zorgvuldig gelekte informatie probeerde de omgeving van Kim Jong-il het zo voor te stellen dat hij de boel wilde hervormen en dat veel hoge militairen daar tegen waren. Een beetje vreemd, want nog in 1993 had hij gezegd: “Als we vandaag op één punt een concessie doen, moeten we morgen op alle punten concessies doen.” Uiteindelijk kreeg de Geliefde Leider het leger – zo’n beetje zijn enige steunpilaar – toch onder controle. Want anders dan zijn uiterlijk doet vermoeden, maakt Kim Jong-il op bijna iedereen die hem ontmoet een zeer schrandere indruk.

In 2000, toen Pyongyang en Washington dichtbij een normalisering van de betrekkingen leken, kwam de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright naar Noord- Korea. Ze ontdekte dat de leider van het meest geïsoleerde land ter wereld precies wist wat er speelde. Albright vond hem “een goede gesprekspartner, zeer doortastend en pragmatisch”. Andere gasten merkten tot hun verrassing dat Kim Jong-il zelfspot niet schuwt. Lachend zei hij dat hij “zo klein als de drol van een dwerg” is en de bombastische, vaak zelfs hysterische juche-propaganda noemde hij “allemaal flauwekul”. Kortom, Kim Jong-il lijkt een man die erin berust dat het Noord- Koreaanse experiment volledig is mislukt.

De zaak zo goed en zo kwaad als het gaat overeind houden, daar draait het nu om. Zijn erfenis Beleidsmakers van het Amerikaanse leger noemen Noord-Korea eenvoudigweg KFR: Kim Family Regime. Kim Il-sung was de enige communistische dictator die de macht aan zijn zoon overdroeg. En de ondertussen vrij gammele Kim Jong-il, die in 2008 minstens één zware hersenbloeding kreeg en onder andere suikerziekte schijnt te hebben, is hetzelfde van plan. De bijna 30-jarige Kim Jong-un (voortgekomen uit de relatie tussen Kim Jong-il en zijn maîtresse Ko Young-hee) moet Kim de Derde worden. Maar ook al gaat dat niet door en krijgt bijvoorbeeld Kim Jong-ils machtige zwager Chang Song-taek de touwtjes in handen, dan nog zal Noord-Korea blijven bestaan. Daar zorgen ironisch genoeg de Verenigde Staten en Zuid-Korea voor. Sinds de hongersnood van de jaren negentig houden ze hun aartsvijand met voedsel- en brandstofleveranties op de been. Het alternatief is namelijk chaos.

De Zuid-Koreanen denken met angst en beven aan de Duitse hereniging na de val van de Berlijnse muur. Die kostte de West-Duitsers 100 miljard euro per jaar. En dan was Oost-Duitsland in vergelijking met Noord-Korea nog een relatief welvarend en ontwikkeld land. Ook China zit niet te wachten op het einde van Noord-Korea. Men vreest dat miljoenen vluchtelingen dan de ruim 1000 kilometer lange grens tussen de twee landen zullen oversteken. “Een oorlog met Zuid-Korea,” heeft Kim Jong-il ooit verklaard, “kunnen we alleen winnen als we kernwapens inzetten.” In 2006 testte Noord-Korea iets wat leek op een atoombommetje. Drie jaar later volgde een veel zwaarder exemplaar. Eindelijk had Kim Jong-il een middel om de Zuid- Koreaanse hoofdstad Seoul in “een zee van vuur” te veranderen, zoals een van zijn vaste dreigementen luidt. Maar in de praktijk gebruikt hij zijn nucleaire programma alleen als politiek drukmiddel – bijvoorbeeld om weer iets los te krijgen van de Zuid- Koreanen of de Amerikanen. Af en toe hanteert hij ook militair geweld. Nauwelijks een jaar geleden werd een Zuid-Koreaans eiland door Kim Jong-ils artillerie onder vuur genomen. Steeds komt hij weg met dergelijke provocaties. En ook met het feit dat het merendeel van zijn 24 miljoen onderdanen een in alle opzichten armzalig bestaan leidt en zo’n 200.000 Noord-Koreanen onder erbarmelijke omstandigheden worden vastgehouden in werkkampen. Kim Jong-il beseft maar al te goed dat zijn schurkenstaat onmisbaar is voor de stabiliteit van het Verre Oosten.

Dit artikel verscheen, vóór de dood van Kim Jong-il, in KIJK 10/2011, als onderdeel van de serie Man&Macht.

Tekst: Leo Polak

Beeld: ANP/AFP