Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Een rat in nood hoeft niet te rekenen op hulp van zijn soortgenoten wanneer er genoeg passieve toeschouwers aanwezig zijn.
Hoe meer getuigen aanwezig zijn bij een noodsituatie of misdrijf, zoals een beroving verkeersongeluk of pesterijen, des te kleiner de kans dat iemand ingrijpt. Bijzonder genoeg blijkt dit zogeheten bystander effect (omstanderseffect) niet exclusief te zijn voor mensen, schrijven onderzoekers van de Universiteit van Chicago in Science Advances. Ratten lieten hun in de val gelopen kooigenoten vaker in de steek onder het toezicht van andere niet-helpende ratten.
Lees ook:
Psychologisch effect
De theorie voor dit psychologisch fenomeen is ooit ontstaan in 1964, toen Catherine ‘Kitty’ Genovese in New York op brute wijze om het leven kwam tijdens een steekpartij. Maar liefst 38 omstanders zouden hebben toegekeken zonder in te grijpen of een alarmnummer te bellen. Ondanks dat later bleek dat het verhaal feitelijk niet klopte, ging het balletje rollen binnen het psychologische onderzoek naar het omstandereffect.
Dat toeschouwers geen hulp bieden, is een vorm van sociale invloed. Niemand om je heen schiet te hulp, dan zal het wel niet nodig zijn, toch? Daarnaast verwacht je dat iemand anders wel zal helpen of dit beter kan. Ook de angst om fouten te maken of zelf betrokken te raken bij het ongeval kunnen een rol spelen.
Empathische rat
Amerikaanse neurobiologen waren benieuwd of dit omstandereffect ook voorkomt bij ratten. Uit eerder onderzoek blijkt namelijk dat ratten behulpzame beestjes zijn, die hun vriendjes maar al te graag uit de val bevrijden. Ook is bekend dat ratten die midazolam (angst-remmende medicatie) toegediend krijgen, hun empathisch vermogen verliezen; ze worden ongevoelig voor de angst van hun maatje in nood.
Om dit verder uit te zoeken, plaatsten de onderzoekers twee of drie ratten in een arena, waarvan er een vastzit in een val. Twaalf dagen lang, iedere dag een sessie van veertig minuten, hielden de onderzoekers bij of de ratten bereid waren hun soortgenoot te verlossen. Dit werd getest op drie verschillende groepscombinaties. In de eerste groep zat een enkele rat samen met een gevangen rat. Aan de tweede groep voegden de onderzoekers nog twee of drie omstanders toe. In de laatste groep kregen alle omstander-ratten – behalve de ’helpende rat’ – midazolam toegediend, waardoor zij minder in staat zijn hulp te bieden.
Bi-directioneel
Ratten in de kooi met niet-helpende toeschouwers hielpen hun maatje minder vaak dan als zij alleen waren met de gevangene. Hoe meer incompetente hulpjes aanwezig, hoe minder vaak de rat het deurtje op achtereenvolgende dagen opende. In de groep met ratten zonder medicatie zagen de onderzoekers iets onverwachts. De ratten waren juist gewilliger het deurtje te openen in bijzijn van andere ratten.
De onderzoekers suggereren dat dit het ‘bi-directionele’ (werkt twee kanten op) omstandereffect is. Het gedrag van omstanders kan inspireren te helpen of juist niks te doen. Ook dit blijkt bij mensen zo te zijn. Onderzoekers hebben het effect vaak getest in kunstmatige situaties: neppe ongevallen met omstanders geïnstrueerd om een passieve houding aan te nemen. Recent onderzoek met real life camerabeelden laat daarentegen zien dat omstanders in meer dan negentig procent van de ongevallen bereid zijn te hulp te schieten.
Rattenbrein
“Interessant en relevant,” noemt Marijke Achterberg, neurobioloog van Universiteit Utrecht, het onderzoek. Van het omstandereffect is bekend dat het effect groter wordt, naarmate de groepsgrootte toeneemt, zegt Achterberg. “Je ziet dit effect al vanaf drie ratten, maar ik ben eigenlijk wel nieuwsgierig hoe dat in een groep van tien ratten zou werken – of de effecten naar beide kanten worden uitvergroot.”
“De overeenkomstigheid met de humane literatuur zet je aan het denken,” vervolgt Achterberg, “wat gaat er allemaal om in het rattenbrein en hoeveel overeenkomsten zijn er eigenlijk tussen het (sociale) gedrag van ratten en mensen?” Nog genoeg om uit te zoeken dus.
Bronnen: Science Advances, EurekAlert!, Marijke Achterberg