Nederlands onderzoek behoort tot de wereldtop. Daarom laat KIJK-redacteur Laurien Onderwater je in deze rubriek elke maand kennismaken met een wetenschapper van eigen bodem. Deze keer: Martijn Hammers onderzoekt een vogeltje dat op de rand van de afgrond heeft gestaan.

Met zijn saaie groenbruine veren, lange poten en slanke snavel is de Seychellenrietzanger geen heel bijzondere verschijning. En zijn lied is mooi, maar kan niet tippen aan dat van de zanglijster of de nachtegaal. Toch horen Seychellenrietzangers tot de meest bestudeerde vogels ter wereld, want ze maken geregeld slippertjes, hun jongen doen aan babysitten en sommige vrouwtjes verouderen minder snel waardoor ze langer leven. Niet zo gek dus dat ornitholoog Martijn Hammers jaren geleden besloot om deze vogelsoort te bestuderen.

Lees ook van Onderwater Ondervraagt:

• ‘Ik wil me graag blijven bemoeien met de Einstein-telescoop’
• ‘Een kankervaccin is goedkoop en geeft nul bijwerkingen’

Vreemdgaan bij de vleet

Hammers studeerde in 2008 af als ecoloog aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daar begon hij ook met zijn promotieonderzoek naar de Seychellenrietzanger. Zoals de naam al verklapt, komen deze standvogels (oftewel, vogels die niet trekken) enkel op de Seychellen voor, een eilandengroep ten zuidoosten van Afrika. Oorspronkelijk leefden ze op alle eilanden, het liefst in dicht struikgewas en mangrovebossen.

Maar doordat hun geliefde moerasgebieden plaats moesten maken voor kokospalmen, en er ratten en katten werden geïntroduceerd, verloren ze in korte tijd het grootste deel van hun habitat. “In de jaren zestig was dit een van de zeldzaamste vogels ter wereld”, vertelt Hammers. “Er leefden nog maar 25 exemplaren op het eilandje Cousin, dat een oppervlakte heeft van nog geen halve vierkante kilometer. Als daar een keer een hevige brand had gewoed, was in een klap de hele populatie weggevaagd.”

Ruim 40 procent van alle jongen komt voort uit buitenechtelijke relaties

Dat een vrouwtje per broedsel maar één ei legt, helpt ook niet erg. “Om de vogels te redden, kochten een paar vogelbeschermingsorganisaties het eiland en maakten ze er een natuurreservaat van.” Ze lieten de kokospalmen kappen en brachten de natuurlijke vegetatie terug. Hammers: “Al snel werd duidelijk dat als je de condities voor de Seychellenrietzanger geschikt maakt, de populatie door het dak gaat.” Binnen tien jaar was het aantal vogels op Cousin meer dan vertienvoudigd.

Doordat ze allemaal waren geringd, konden wetenschappers elk individu herkennen en volgen. Daarnaast was er van een groot aantal vogels DNA afgenomen. Die twee factoren leidden tot een bijzondere ontdekking. “Seychellenrietzangers zijn sociaal monogaam, wat betekent dat ze een vaste partner hebben waarmee ze hun kinderen opvoeden. Maar beide partners gaan vreemd bij de vleet.” Het gevolg: ruim 40 procent van alle jongen komt voort uit buitenechtelijke relaties.

Waarom doen de dieren dat? “Op Cousin zijn alle territoria bezet. Pas als er een mannetje of een vrouwtje doodgaat, is er weer plek. In het geval van het mannetje betekent het dat hij het vrouwtje, dat in het territorium achterblijft, erbij krijgt. En voor vrouwtjes geldt hetzelfde. Beide geslachten hebben dus vaak niet de luxe om zelf een partner te kunnen kiezen, maar nemen gewoon de eerste de beste die beschikbaar is. Het hebben van een territorium of de mogelijkheid om te broeden is namelijk veel belangrijker.” Seychellenrietzangers maken er dus maar het beste van – en plassen geregeld buiten de pot. Mannetjes doen dat omdat ze hun genen zoveel mogelijk willen doorgeven. Bij vrouwtjes ligt het weer anders: die willen vooral het beste mannetje. Of dat haar eigen partner is of de buurman, maakt dan vrij weinig uit.

Hulp in huis

Toen het mini-eiland Cousin was verzadigd met Seychellenrietzangers, zagen onderzoekers nog iets opmerkelijks. Hammers: “Sommige volgroeide jongen vlogen niet uit, maar bleven langer thuis wonen. Ze konden gewoon nergens heen; een beetje vergelijkbaar met het huidige woningtekort in Nederland.” Maar wie langer thuis blijft wonen, moet wel zijn steentje bijdragen aan het huishouden. Dat is ook precies wat Hammers zag gebeuren. “De jongen helpen hun ouders met de opvoeding van de nieuwe lichting. Ze assisteren bij het broeden en voeden, waardoor de ouders veel minder hard hoeven te werken.”

En dat heeft nog een verrassend voordeel, schreef Hammers in 2019 in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Communications. Als dominante vrouwtjes binnen een territorium hulp krijgen bij de opvoeding, vertraagt dat hun verouderingsproces en leven ze langer. Bovendien profiteren de nieuwe jongen ook van deze babysitters, stelde Hammers vast. Want naarmate dominante vrouwtjes ouder worden, kunnen ze minder goed voor hun kuikens zorgen. Dankzij de hulp van een andere rietzanger krijgt het jong toch voldoende voedsel en overleeft het. Overigens hebben dominante mannetjes minder voordeel van de hulp, waarschijnlijk doordat ze veel minder energie in de broedzorg steken.

Tot slot ontdekte Hammers, toen hij een paar maanden op de Seychellen verbleef, bij toeval dat de rietzangers reddingsacties uitvoeren. Op de eilanden groeit de Pisonia-boom, die ook wel de bird catching tree wordt genoemd vanwege zijn plakkerige zaden die in de veren gaan zitten. Sommige vogels worden met zoveel zaadjes overladen dat ze niet in staat zijn om weg te vliegen. Ze sterven vervolgens van de honger of worden opgegeten door roofdieren. Maar Seychellenrietzangers helpen hun soortgenoten in nood. “Ik heb gezien hoe ze voorzichtig de kleverige zaadjes wegpikken, zodat de andere vogel het overleeft. Dat geeft aan hoe intelligent de soort is, want om dat te kunnen doen, moet je inzien dat een situatie gevaarlijk is en daar vervolgens naar handelen. Ja, ik kan echt eindeloos doorgaan met deze vogel onderzoeken.”

Deze Onderwater Ondervraagt staat ook in KIJK 9-2023, via onderstaande knop te bestellen.

Openingsbeeld: COULANGES/SHUTTERSTOCK