Je zou het niet denken, maar de lijnen in bovenstaande afbeelding hebben allemaal dezelfde vorm. Waarom zien we dan toch twee verschillende vormen?
Optische illusies. We kunnen er geen genoeg van krijgen. En net als je denkt dat je ze allemaal wel gezien hebt, duikt er weer eentje op. Want de Japanse wetenschapper Kohske Takahashi ontdekte onlangs een nieuwe illusie, waarbij je weer flink voor de gek wordt gehouden.
De vraag is namelijk: zie je in het grijze gedeelte twee dezelfde lijnen of twee verschillende? Het eerste wat in je opkomt, is waarschijnlijk twee lijnen met verschillende vormen. Het eerste type heeft de vorm van een sinusoïde, de tweede is wat puntiger – een zigzaglijn. Maar we zouden deze afbeelding niet aan jullie laten zien als dit het juiste antwoord is. In tegendeel, de lijnen hebben exact dezelfde vormen.
Curvature blindness illusion
Hoe kan dat? Cognitief psycholoog Takahashi is er nog niet volledig uit, maar heeft er wel een idee over. Het ligt er namelijk heel erg aan of de kromming volledig zwart of grijs is, of half zwart en half grijs. In dat laatste geval ervaren onze hersenen de curve als een scherpe hoek. Takahashi denkt dat dit komt, doordat hoeken gemakkelijker te zien zijn dan bochten wanneer onze hersenen in de war zijn. De Japanse wetenschapper heeft er zelfs een naam voor: curvature blindness illusion.
Perifere visie
Cognitief psycholoog Yaïr Pinto (Universiteit van Amsterdam), niet betrokken bij de studie, doet zelf ook onderzoek naar visuele illusies en denkt dat de illusie wordt gecreëerd door een ‘gokje’ van de hersenen. “Het brein maakt eigenlijk een soort best guess van wat er in de buitenwereld is, en op grond daarvan creëert het een 3D-model van de wereld. Dat is wat je uiteindelijk ziet. Dus je ziet niet direct wat er via je ogen binnenkomt, maar je ziet de interpretatie van je oculaire signaal door je brein.”
“Als het gaat om duidelijke centrale visie dan hoeft je brein niet veel aan te vullen. Het signaal is zo scherp dat er nauwelijks ruimte is voor interpretatie. Maar bij perifere visie, zeker als je langer staart, wordt het inkomende oogsignaal heel zwak, en dus gaat je brein meer en meer invullen.” Dat zou deze illusie kunnen verklaren.
“De piek van de golf staat tegen een achtergrond die die piek enigszins maskeert. En dan is het ook nog eens een doorlopende golf, dus met name als je niet recht naar die piek kijkt (dus bij de perifere pieken) heb je een vrij matig oculair signaal dat binnenkomt. Dus gaat je brein interpreteren. Het brein heeft allerlei ingebouwde assumpties over de wereld. Wat die precies zijn weten we niet, maar ik denk dat die kunnen worden blootgelegd door dit soort illusies.”
Herkenningscellen
Ook neurowetenschapper Frans Cornelissen (Universitair Medisch Centrum Groningen) heeft er verklaringen voor. “Veel illusies hebben te maken met hoe we geleerd hebben om de wereld om ons heen te interpreteren. De variant waarbij de golfjes veranderen op de top en in het dal zijn makkelijker te interpreteren als een hoekige zigzag-vorm, waarbij er licht van rechts op schijnt (de donkere delen zijn dan schaduwen). Dat soort schaduwovergangen heb je vaker bij rechte hoeken dan bij gebogen hoeken, daarom zie je het ook meer hoekig.”
“De variant met geheel zwart-witte boogjes is veel lastiger om zo te interpreteren, en dus zie je die meer zoals deze echt is. Als de achtergrond helemaal wit of zwart is, is eigenlijk alles belicht, of juist in de schaduw, en dan werkt de illusie dus niet of nauwelijks.”
“Wat waarschijnlijk ook meespeelt, is dat we heel veel verschillende soorten hersencellen hebben om lijnen, bogen en randen te herkennen. Voor veel van dat soort ‘herkenningscellen’ maakt het niet uit of iets zwart of wit is, maar de illusie lijkt erop te wijzen dat het voor bogen wel uitmaakt. Een boog met een zwart-wit contrastovergang erin wordt niet als zodanig herkend. Dat soort zwart-wit contrastovergangen in een boog zijn waarschijnlijk heel zeldzaam in de natuur, en dan zullen er ook geen hersencellen zijn die geleerd hebben dat soort vormen te herkennen.”
Wat een optische illusie wel niet allemaal los kan maken.
Bronnen: i-Perception, Popular Mechanics
Beeld: Kohske Takahashi
Lees ook:
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!