Hoe oud is het oudste voorwerp op aarde? Hebben we het dan over miljoenen of zelfs miljarden jaren?
Wat is een voorwerp? Laten we dat woord in eerste instantie interpreteren als een ding dat door mensen of mensachtigen is gemaakt en gebruikt. In dat geval kom je uit bij werktuigen van steen van enkele miljoenen jaren oud, zegt Luc Amkreutz, conservator prehistorie bij het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.
“Tot twee jaar geleden waren de oudst bekende exemplaren 2,6 miljoen jaar oud. Maar in 2015 publiceerden wetenschappers over de archeologische site Lomekwi in Kenia, waar stenen werktuigen van 3,3 miljoen jaar oud zijn gevonden.” Daarbij moet wel worden vermeld dat we niet weten van wie deze werktuigen precies afkomstig zijn. Het kan zelfs zijn dat het geen mensachtigen waren. “Theoretisch is het mogelijk dat ze werden gemaakt door de voorouders van de huidige chimpansees”, zegt Amkreutz.
Dierenwerktuigen
Tellen we iets dat door dieren wordt gebruikt ook als voorwerp, dan moeten we een stuk verder terug in de tijd. Onder andere krokodillen, plantenetende vogels en zeehonden hebben namelijk de gewoonte om stenen in te slikken, zodat die in hun maagdarmstelsel kunnen helpen bij de vertering van voedsel. Amkreutz: “Daarmee zijn het de oudste, ons bekende voorwerpen die je als ‘werktuig’ zou kunnen zien.” En dan zitten we in de geologische periode Jura, die duurde van ruim 200 miljoen tot 145 miljoen jaar geleden.
We kunnen het woord ‘voorwerp’ natuurlijk ook opvatten als iets wat geen functie hoeft te hebben gehad voor mens of dier. In dat geval komen we uit bij een stukje zirkoon dat wetenschappers in 2014 dateerden op 4,4 miljard jaar. Dat ontstond dus toen de aarde pas 150 miljoen jaar oud was.
Maanmateriaal
Hebben we daarmee dan het oudste ‘voorwerp’ op aarde beet? Nee, waarschijnlijk niet. Astronauten van de Apollo-missies brachten namelijk de nodige maanstenen mee naar de aarde. “In januari hebben de nieuwste dateringen van maanmateriaal aangetoond dat het 4,51 miljard jaar oud is”, zegt aardwetenschapper Mariëtte Wolthers (Universiteit Utrecht). “Nog ouder dan we tot voor kort dachten.” Sommige meteorieten hebben vergelijkbare leeftijden. En dat is wel een beetje krenkend voor onze aardse trots: de alleroudste voorwerpen die we hier hebben, komen dus ergens anders vandaan.
Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK antwoordt’? Mail hem naar info@kijkmagazine.nl! Deze vraag kon je vinden in KIJK 8/2017.
Tekst: Jean-Paul Keulen
Lees ook:
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!