Om de politieke richting van partijen, personen en organisaties aan te duiden, worden de termen ‘links’ en ‘rechts’ gebruikt. Maar waar komen die eigenlijk vandaan?

Daarvoor moeten we terug naar 1789, het jaar waarin de Franse Revolutie begon. Anders dan vaak wordt gedacht, was die er aanvankelijk helemaal niet op gericht om koning Lodewijk XVI uit de weg te ruimen. De revolutionairen wilden een einde maken aan het honderden jaren oude politieke systeem waarin de vorst absolute macht had en de adel en de geestelijken allerlei voorrechten genoten. In het nieuwe bestel zagen ze wel degelijk een rol voor Lodewijk.

Lees ook:

• Complot: de moord op Pim was geen eenmansactie
• ‘De conservatieven reageren angstiger’
• Wie zorgt voor politieke verdeling op het internet?

Behoudend vs. vernieuwend

Maar over wat die rol precies zou inhouden, werd in de Nationale Vergadering (een soort voorlopig parlement; zie het openingsbeeld) stevig gediscussieerd. De leden die vonden dat de koning nog steeds veel te zeggen moest hebben, zaten rechts van de voorzitter, en degenen die de bevoegdheden van de koning wilden inperken, zaten links van hem. De toenmalige Franse kranten begonnen de respectievelijke kampen met ‘rechts’ en ‘links’ aan te duiden: de behoudzuchtigen waren rechts, de vernieuwers links.

Nadat Lodewijk in 1793 toch onder de guillotine was beland, bleven deze labels in de Franse politiek in gebruik, ook al ging het voortaan over heel andere onderwerpen. Geleidelijk namen diverse Europese landen in de negentiende eeuw de termen rechts en links van de Fransen over.

Links en rechts buiten Frankrijk

Maar in Groot-Brittannië duurde het tot de jaren dertig van de vorige eeuw voordat tijdens debatten in het parlement over de Spaanse Burgeroorlog de woorden rechts en links vielen. In de Verenigde Staten zijn ze op politiek gebied nooit echt aangeslagen. Daar heeft Republikeins min of meer de betekenis van conservatief, terwijl Democraten over het algemeen als progressief gelden. En liberals zijn er mensen die wij links zouden noemen.

Tegenwoordig is de betekenis van de woorden rechts en links behoorlijk vervaagd. Onderzoek van de politicoloog Simon Otjes (Rijksuniversiteit Groningen) heeft een paar jaar geleden aangetoond dat veel Europese kiezers zeker wat sociaaleconomische kwesties betreft niet meer in termen van rechts en links denken. Zo vinden ze bijvoorbeeld dat de belastingen wel omlaag kunnen (een ‘rechts’ idee), terwijl er niet mag worden bezuinigd op de verzorgingsstaat (een ‘links’ idee).

Deze vraag kon je vinden in KIJK 5/2018.

Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK Antwoordt’? Mail hem naar info@kijkmagazine.nl. En in onze gloednieuwe special geven we antwoord op 178 bijzondere, verrassende en boeiende vragen! Bestel hem hier! Of eenvoudig via de knop hieronder.

Tekst: Leo Polak