Voor het eerst is waargenomen dat een superzwaar zwart gat twee keer in relatief korte tijd hoogenergetische deeltjes heeft uitgespuugd.
Het wordt in veel gezinnen niet zo gewaardeerd: een boer laten, nadat je net het eten naar binnen hebt geschoven. Alhoewel andere culturen er milder over denken; bij hen is het een compliment dat het eten heeft gesmaakt. Dan moet het maaltje van het superzware zwarte gat SDSS J1354+1327 wel heel erg lekker hebben gesmaakt, want het liet twee flinke boeren, nadat het kosmisch gas had opgeslokt.
Oprisping
Wanneer kosmisch gas in de buurt komt van een zwart gat wordt het naar binnen gezogen, maar een deel van de energie (in de vorm van deeltjes) komt terug in de ruimte als een burp. Dat is ook wat de Hubble-ruimtetelescoop en de Chandra X-ray Observatory detecteerden.
Ze namen een oprisping van een superzwaar zwart gat waar dat zich op een afstand van 800 miljoen lichtjaar van de aarde bevindt, in een sterrenstelsel. Toen onderzoekers van de Universiteit van Colorado verder naar de gegevens keken, zagen ze de nasleep van nóg een oprisping die 100.000 jaar eerder plaatsvond.
Dat (superzware) zwarte gaten boeren laten, is al langer bekend. Maar het superzware zwarte gat J1354 liet er in korte tijd (100.000 jaar is kort vergeleken met de leeftijd van het heelal) maar liefst twee. En dat hebben onderzoekers nog niet eerder gezien.
Eat, burp, sleap, repeat
De geobserveerde boeren zijn belangrijk, omdat ze een theorie ondersteunen. Die zegt dat zwarte gaten door cycli gaan van eten, boeren, dutje doen. Dat klinkt kinderlijk, maar wat ermee wordt bedoeld is dat de theorie voorspelt wanneer een zwart gat ‘aan en uit flikkert’. Dus de zwarte gaten zijn helder tijdens het eten en boeren, en zwakken daarna af, als ze in een soort ‘dutfase’ komen. Dit zwarte gat gaat door deze cyclus heen in 100.000 jaar, wat binnen een vrij kort tijdsbestek is.
Pijlen wijzen naar de twee gasboeren die uit het zwarte gat komen; de bovenste pijl wijst naar de nieuwere ‘burp’ en de onderste pijl wijst naar de oudere. © NASA/STSCI/CXC
Hoogleraar sterrenkunde Gijs Nelemans (Radboud Universiteit Nijmegen) is enthousiast over het onderzoek. “Het is voor ons erg moeilijk om verschijnselen te bestuderen die (sterk) variëren op tijdschalen van tien- of honderdduizenden jaren. Dat blijft dus vaak een beetje giswerk. Hier is nu vrij duidelijke, observationele informatie die laat zien wat er in de afgelopen 100.000 jaar is gebeurd. En dit is toch wel een heel leuk resultaat.”
Veelvraat
Hoe het komt dat deze veelvraat twee boeren laat? Volgens de wetenschappers kan het zijn dat het superzware zwarte gat twee verschillende ‘feestmalen’ heeft opgeslokt. En dat kan weer zijn veroorzaakt door een ander sterrenstelsel dat dicht lag bij het sterrenstelsel waarin J1354 ligt. De twee galactische stelsels zijn uiteindelijk in botsing gekomen met elkaar, wat het hongerige zwarte gat extra veel kosmisch gas heeft opgeleverd. Smullen maar!
Bronnen: The Astrophysical Journal, BBC News, Phys.org
Beeld: NASA/STSCI/CXC
Lees ook:
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier