Waaruit bestond het dieet van neanderthalers? Om die vraag te beantwoorden, namen onderzoekers een neanderthalerkies onder de loep.

Tandartsen zijn er allerminst blij mee, maar archeologen des te meer: tandplak. De afzetting op het gebit kan namelijk waardevolle informatie geven over wat een mens vroeger at. Archeologen van het Centre National de la Recherche Scientifique in Parijs waren dan ook aangenaam verrast tandplak aan te treffen op de kies van een neanderthaler die 143.000 jaar geleden in Gabasa (Spanje) leefde. Nieuwe analysetechnieken onthullen dat dit individu een carnivoor was.

Lees ook:

• Opkomst en ondergang van de neanderthaler
• Nobelprijs geneeskunde naar DNA-onderzoek neanderthaler (2022)

Tandplak afgeschaafd

Hoewel op neanderthalergebitten al eerder tandplak is aangetroffen, werd dat meestal afgeschaafd om de groei en de slijtage van de tanden te kunnen bestuderen. Maar voor onderzoek naar het dieet van de neanderthalers bleek de plak zeer waardevol.

Op de tanden van een andere Spaanse neanderthaler ontdekten onderzoekers in 2017 bijvoorbeeld opvallend veel DNA van planten. Dat wees erop dat deze neanderthaler veel plantaardig voedsel at. Dit in tegenstelling tot zijn Belgische soortgenoten, van wie de tandplak juist veel DNA van wolharige neushoorns en wilde schapen bevatte. De neanderthaler van wie de kies nu is geanalyseerd leefde in Gabasa, ten zuiden van de Pyreneeën.

Zinkisotopen

Om de positie van een mensachtige in de voedselketen te bepalen, isoleren wetenschappers meestal collageen uit de botten. De daarin aanwezige stikstofisotopen worden vervolgens geanalyseerd. Hieruit kan worden afgeleid wat hij zoal at. Nadeel van deze methode is dat die zelden op monsters van meer dan 50.000 jaar oud kan worden toegepast. Collageen degradeert namelijk na verloop van tijd, afhankelijk van het klimaat.

Dus kozen de onderzoekers voor de kies uit Gabasa voor een andere methode: de analyse van zinkisotopen. Het is nu de eerste keer dat deze manier van analyseren wordt toegepast op het dieet van een neanderthaler. Zink is een mineraal dat niet degradeert. Hoe lager het gehalte aan het zware zinkisotoop in de tandplak, des te groter da kans dat de individu inderdaad een vleeseter was. Dat komt doordat het dierenlichaam de lichtere isotoop beter opslaat en de zware uitscheidt – in de loop van de tijd wordt het aandeel van de zware isotoop in het totaal aan zink daarmee kleiner. Een zoogdier dat veel vlees eet krijgt in zijn voedsel ook nog eens minder van de zware isotoop binnen, doordat het dieren eet die er op hun beurt minder van hebben opgeslagen.

Beenmerg

De onderzoekers lieten dezelfde analyse los op de botten van dieren die in dezelfde periode en in hetzelfde gebied leefden als de eigenaar van de kies. Denk hierbij aan carnivoren als lynxen en wolven, maar ook aan herbivoren als konijnen en gemzen. De resultaten toonden aan dat de neanderthaler uit Gabasa inderdaad alleen maar vlees at.

Gebroken botten op de vindplaats van de kies toonden verder aan dat hij ook het beenmerg van zijn prooi nuttigde. Verder is hij zeer waarschijnlijk gestorven op dezelfde plek als waar hij zijn jeugd doorbracht.

Volgens de onderzoekers maakt de nieuwe methode het makkelijker om onderscheid te maken tussen planteneters, alleseters en vleeseters. Om hun uitkomsten verder te bevestigen gaan ze nu hun experiment herhalen op kiezen van mensachtigen uit andere plekken in Europa.

Huzarenstukje

“We namen al aan dat neanderthalers een zeer vleesrijk dieet hadden”, vertelt paleontoloog Lars van den Hoek Ostende van het Naturalis Biodiversity Center. “Dat weten we van het onderzoek aan stikstofisotopen. Maar het belang van deze studie zit hem niet zozeer in de uitkomsten, maar in de nieuwe methode die is gebruikt.”

Ook evolutiebioloog Nico van Straalen van de VU Amsterdam is te spreken over de zinkisotopen-analyse. “Het lijkt een huzarenstukje. Zink is zelf al een sporenelement, dus de zeldzame isotopen van zink zijn in nog lagere concentraties aanwezig.”

Toch heeft Van den Hoek Ostende nog wat kritische noten. “De enige zinkmeting van de neanderthaler die is meegenomen komt uit op een waarde die ver afwijkt van wat je van een vleeseter verwacht. En de lynx, een onvervalste carnivoor, laat de hoogste zinkwaarde optekenen. De methode zal dus nog wat gepolijst moeten worden. Het lijkt inderdaad een goed idee om andere neanderthalers te onderzoeken om te zien of die ook zo’n afwijkende waarde geven ten opzichte van de andere fauna. Als dat zo is, dan kunnen we pas echt aannames doen over hun dieet.”

Bronnen: PNAS, CNRS via EurekAlert!

Beeld: SPL/ANP

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!