We zien ze als sociale insecten, maar toch doden sommige wespen uit pure zelfzucht hun eigen koningin.

Afhankelijk van het aantal sekspartners van de koningin bestaat een wespenkolonie uit zussen of halfzussen. Bioloog Kevin Loope van de University of California heeft ontdekt dat bij zussen-kolonies van de wesp Dolichovespula arenariade de koningin regelmatig wordt vermoord. Feitelijk leggen de dochters dan hun eigen moeder om. Bij halfzussen-kolonies bleek dit niet te gebeuren.

Vage familie

Waarom vermoorden werksters hun bloedeigen moeder? In het wetenschappelijk tijdschrift Current Biology legt Loope uit dat werksters af en toe zelf eitjes leggen. Volgens de regels van de koningin is dit verboden en daarom eet zij de eitjes op. Maar als de werksters de koningin doden, komen hun eigen eitjes wel uit. Zo verspreiden ze hun eigen genen: iets wat evolutionair gezien ieder organisme van nature zou doen.

Maar waarom gebeurt dit dan alleen bij zussen-kolonies en niet bij kolonies van halfzussen? Dit is volgens Loope ook evolutionair te verklaren. Als zussen hun koningin doden, krijgen ze zelf nakomeling. Die nakomelingen zijn dan automatisch volle neefjes van elkaar (werkster krijgen alleen zoons). De nakomelingen die halfzussen zouden krijgen wanneer ze zich konden voortplanten zouden slechts verre familie van elkaar zijn omdat ze verschillende opa’s hebben.

De moeite waard

Het vermoorden van de koningin binnen zussen-kolonies levert dus zoveel meer zekerheid van eigen genenverspreiding op, dat dit de koelbloedige slachtpartij letterlijk waard is. Bij halfzussen-kolonies is dit effect veel zwakker, omdat maar de vraag is hoe naast de familiaire kolonie daadwerkelijk is.

Eén ding is voor bioloog Loope nog onduidelijk: hoe weten de werksters nu of ze zussen of halfzussen van elkaar zijn? En dus of het wel of niet de moeite waard is om hun moeder om te leggen? De meest voor de hand liggende verklaring is dat de wespen aan elkaars chemie kunnen ‘ruiken’ of ze dezelfde vader hebben of niet, maar zeker weten doet hij dit nog niet.

Moord en doodslag binnen de sociale kring komt niet alleen bij deze wespen voor. Ook chimpansees hebben er een handje van. Hoe het er bij hen precies aan toe gaat, lees je in KIJK 11/2015 die nu in de winkel ligt.

Bronnen: Current Biology, LiveScience

Beeld: Franco Folini/CC BY-SA 2.0