Deze ontdekking krikt de hoeveelheid soorten die de menopauze doormaakt op tot vijf.  

Iets ogenschijnlijk normaals als de overgang, ook wel de menopauze genoemd, zou je misschien verwachten bij de meeste dieren. In werkelijkheid gaan van slechts een handjevol zoogdieren de oudere vrouwtjes door de overgang, waaronder, blijkt nu, de witte dolfijn en de narwal. Dat schreven onderzoekers onlangs in Scientific Reports.

Lees ook: Oude orkavrouwtjes wijzen de weg

Uitzondering

Onderzoekers aan de Exeter- en York-universiteit en het Centre for Whale Research hebben aangetoond dat naast de mens, de orka (Orcinus orca) en de Indische griend (Globicephala macrorhynchus), ook de witte dolfijn en de narwal vrouwtjes op latere leeftijd de menopauze ondergaan. Dit maakt dat bijna alle tandwalvissen (Odontoceti), onderdeel van de orde van de walvisachtigen (Cetacea), deze periode doormaken – en wij natuurlijk.

De meeste dieren blijven bijna tot hun laatste adem nageslacht produceren. In veel opzichten is het hebben van een hoop kroost namelijk erg handig. Dat er dus soorten zijn waarbij de vrouwtjes zich op den duur niet meer kunnen voortplanten, is eigenlijk helemaal niet zo ‘normaal’ als het klinkt.

Ook de narwal, die je herkent aan de lange hoorn op het hoofd, maakt de overgang mee. Bron: Wikimedia CC

Orka

Wil de overgang in evolutionair opzicht een beetje logisch zijn, dan moet een soort én een reden hebben om te stoppen met het krijgen van koters én zich na de overgang nog nuttig maken. Onder andere bij de orka is dat proces gedurende meer dan 40 jaar heel nauwkeurig in beeld gebracht.

Bij de killer whales blijven zowel de zoons als de dochters hun hele leven bij de moeder. Naarmate moeder orka ouder wordt, wordt haar groep dus groter en groter met kinderen en kleinkinderen. De reden om niet méér baby-orka’s op de wereld te zetten, is simpel: als ze hun hele leven bij mama blijven, is het op den duur vechten om eten. Daarbij blijft mama orka nuttig omdat zij alle trucs kent: hier vind je eten, zo vang je het, et cetera.

‘Slapende’ eierstokken

Zulke uitgebreide, jarenlange studies zoals op de orka, hebben de onderzoekers van de witte dolfijn (Delphinapterus leucas), ook wel beloega genoemd, en de narwal (Monodon monoceros) (nog) niet. In plaats daarvan baseerde het team de conclusies op de eierstokken van dode walvisachtigen. Bij deze zoogdieren blijven ‘resten’ van eerdere eiersprongen – het moment waarop een rijpe eicel de eierstokken verlaat voor bevruchting – namelijk goed zichtbaar. De onderzoekers verwachtten zo een van twee situaties. Of resten van min of meer continue eiersprongen – in het geval van soorten zónder menopauze, óf een sterke afname of zelfs een stop bij oudere vrouwtjes mét menopauze.

Van een totaal van 16 walvissoorten, waaronder de Indische griend, de beloega en de narwal (maar niet de orka) werd als indicatie van menopauze gekeken naar de activiteit van de eierstokken. Wat bleek: alleen bij de oudere griend-, beloega- en narwalvrouwtjes bleken de eierstokken inactief. Volgens het team een duidelijk teken van de overgang.

Hoe meer soorten we ontdekken waarbij de oudere vrouwtjes dit stiekem toch best bijzondere proces doormaken, hoe meer we leren over waarom ook wij – duidelijk geen walvisachtigen – niet tot onze dood vruchtbaar zijn.

Bronnen: EurekAlert!, University of Exeter, Scientific Reports

Beeld: Wikimedia Creative Commons

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!