Aan deze hete ‘stapel’ Aziatische honingbijen, waarmee indringers levend worden geroosterd, hangt ook voor de bijen zelf een behoorlijk prijskaartje.

Een wespensteek is geen pretje, laat staan dat je te pakken wordt genomen door een hoornaar. Gelukkig zijn de veel grotere familieleden niet écht geïnteresseerd in ons. Insecten daarentegen, zoals honingbijen, staan bovenaan het hoornaarmenu.

Maar Aziatische honingbijen hebben wel een heel bijzondere manier om zich tegen deze predator te verdedigen: ze sluiten hem in en roosteren hem levend. Maar, zo blijkt uit nieuw onderzoek, dat is niet zonder risico’s.

Lees ook: Laat deze nieuwe pesticide bijen met rust?

Hoornaars

Uit de kluiten gewassen wespen lijken het, de hoornaars, die vaak minimaal twee keer zo groot zijn als onze ‘gewone’ wesp. Ze voeden hun jongen met insecten, waaronder vliegen en muggen, maar ook kleinere wespen, vlinders, rupsen, honingbijen en zelfs spinnen zijn niet veilig.

De Aziatische reuzenhoornaars zijn echte insectenkillers. © Fufull via Wikipedia CC

Koning onder deze rovers is de Aziatische reuzenhoornaar (Vespa mandarinia), die meer dan een dikke 4,5 centimeter groot kan worden. Deze killer kan in één minuut tot wel veertig Aziatische honingbijen omleggen. In de herfstmaanden krijgt een bijenkorf soms met tot wel dertig van deze killers te maken – niet gek dus dat de bijen daar iets op hebben bedacht.

Hete bijenbol

Als de Aziatische honingbijen (Apis cerana) een reuzenhoornaar spotten, komen ze in actie. De angels van de bijtjes halen weinig uit tegen het harde exoskelet van de hoornaars. In plaats van te steken, werpen honderden werkers zich op de indringer, tot zich een ‘bol’ van bijen om de hoornaar vormt.

Aziatische honingbijen offeren zichzelf op zodat reuzenhoornaars de korf niet volledig leegroven. © Rushenb via Wikipedia CC

Door hevig hun vleugels te laten trillen, stijgt de temperatuur gedurende 30 minuten binnenin de bol tot ongeveer 46 graden Celsius. Hoewel de bijtjes deze temperatuur (nog net) aankunnen, betekent dit het einde voor de hoornaar – die oververhit raakt en omkomt.

Offer

Het bestaan van dit verdedigingsmechanisme was al langer bekend. Wat men nog niet wist, was wat voor prijskaartje hier voor de bijen aan hing. Om dit uit te vogelen, verdeelden de onderzoekers 15 tot 20 dagen oude werksterbijen, die doorgaans een paar weken leven, in twee groepen.

De eerste groep was vrij deel te nemen aan het vormen van de hete bol. De andere werd bij het ‘gevecht’ weggehouden (bij 32°C). Na het vormen van de bol, leefde de tweede groep werksters nog 16 dagen, terwijl de groep bijen die hard de korf verdedigden, nog maar 10 dagen hadden.

Remmen los

Uit een tweede experiment bleek verder dat de werksters die al eens deel waren van zo’n hete bijenbal, eerder geneigd waren een nieuwe te vormen bij een volgende indringer. Wat dit kamikazegedrag precies aanspoort, is nog onduidelijk. Mogelijk tast de hitte het bijenbrein aan, waardoor ze eerder ‘de remmen los’ gooien.

Het vormen van de ‘oventjes’ is niet de enige manier waarop bijen met hoornaars omgaan. Andere soorten vormen bijvoorbeeld eenzelfde soort, koelere bol, waarin de roofinsecten stikken.

Bronnen: Behavioral Ecology and Sociobiology, New Scientist

Beeld: Takahashi/Wikipedia Commons

De KIJK 50 jaar-special ligt nu in de winkel met daarin de spannendste, opmerkelijkste en grappigste verhalen uit de lange geschiedenis van het blad. Wil je deze editie liever bestellen? Dat kan ook in onze webshop.