Muzikaliteit is niet alleen een eigenschap van mensen. Ook de liedjes van de met uitsterven bedreigde halfaap indri hebben een herkenbaar ritme.

Er bestaat haast geen volk ter wereld waar zingen geen onderdeel is van de cultuur. Of het nu popmuziek is of de traditionele keelzang van Mongolië. Maar mensen zijn niet de enige dieren op aarde die in gezang uitbarsten. Naast zangvogels bezitten ook enkele primaten die eigenschap. En uit onderzoek van onder meer de Universiteit van Turijn en het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek blijkt dat één soort, de lemuur indri, muzikaal ritme heeft.

Lees ook:

• Interview Henkjan Honing: ‘Maatgevoel bij dieren is moeilijk aan te tonen’
• Primaten nemen ook netjes afscheid van elkaar

‘Buitenaards’ gezang

De indri leeft alleen in het noordoosten van Madagaskar. Hij staat genoteerd als ernstig bedreigd op de rode lijst van de IUCN. In veel mythes en legendes van de inheemse bewoners van het grote eiland speelt het dier een rol. Geen wonder, want het gezang van de indri klinkt haast buitenaards:

Uit eerder onderzoek bleek al dat zodra één indri begint met zingen, de rest van zijn familie hem direct bijvalt. Daarbij synchroniseren ze elkaars noten. Maar kennen de zo ontstane chorussen ook ritme? Dat besloten de wetenschappers, onder leiding van Andrea Ravignani, uit te zoeken.

Intervallen tussen geluiden

Het team trok de regenwouden in en nam de liedjes op van in totaal 39 van deze halfapen. Dit deden ze in een periode van twaalf jaar. Vervolgens werden de opnames aan een uitgebreide geluidsanalyse onderworpen. Daarbij keken de onderzoekers vooral naar het zogenoemde ‘categorisch ritme’. Bij dit muzikale ritme zijn de intervallen tussen de geluiden van dezelfde duur (1:1 ritme) of dubbele duur (1:2 ritme).

Indri blijken inderdaad in categorisch ritme te kunnen zingen. Ravignani en collega’s schrijven in hun publicatie in Current Biology dat nu voor het eerst is aangetoond dat een niet-menselijk zoogdier een universeel categorisch zangritme kent. Ook lieten de lemuren zien dat ze eveneens retardando onder de knie hebben; hierbij wordt het ritme vertraagd.

Muzikale stamboom

De laatste gezamenlijke voorouder van mens en indri leefde zo’n 77 miljoen jaar geleden. Het feit dat beide soorten een muzikaal ritme hebben, geeft aan dat de eigenschap onafhankelijk van elkaar moet zijn geëvolueerd. De studie kan dus helpen bij het opstellen van een ‘muzikale stamboom’. Die kan helpen vragen te beantwoorden als hoe en wanneer muzikaliteit en ritme is ontstaan in mensen en andere zingende dieren.

Gedragbioloog Lysanne Snijders (Universiteit Wageningen) vindt het een indrukwekkend onderzoek. “Het bevat 12 jaar aan data over een bedreigde diersoort. Dat is bijzonder, want meestal richt communicatieonderzoek bij dieren zich op makkelijk te bestuderen modelsoorten (zoals bepaalde zangvogels).”

Vervolgvraag

Toch vindt Snijders de ontdekking niet verrassend. “Ritmisch zingen is ook al vastgesteld in bijvoorbeeld de Noordse nachtegaal. Een belangrijk vervolgvraag is nu: waarom is het ritmegevoel in verschillende diergroepen meerdere keren ontstaan?”

Bronnen: Current Biology, Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek via EurekAlert!

Beeld: Filippo Carugati

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!