Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Het tijdreisapparaat in de nieuwe Indiana Jones-film is gebaseerd op een echt archeologisch artefact. Wat is het verhaal achter het echte object?
De vijfde Indiana Jones-film draait om de zogenaamde “Dial of Destiny”, een apparaat dat je terug in de tijd transporteert en zou zijn gemaakt door de oude Griekse wiskundige en uitvinder Archimedes. Hoewel het tijdreisaspect pure onzin is, is het object wel gebaseerd op een echt archeologisch artefact: het Mechanisme van Antikythera.
Lees ook:
- 2000 jaar oude ‘computer’ onder de loep
- Hoe Harrison Ford is verjongd in Indiana Jones and the Dial of Destiny
Bijna overboord gegooid
Veel indruk maakte het Mechanisme van Antikythera niet op de sponsduikers die het in 1901 van de zeebodem visten. Dat gebeurde bij een Grieks eiland dat in het Nederlands tegenwoordig Andikithira heet. Vergeleken met het enorme aantal bronzen en marmeren standbeelden dat ze hadden ontdekt leek deze klomp brons en hout vrij waardeloos.
De elementen hadden het ook geen dienst bewezen: het was bedekt met kalkaanslag en roest en zag er gehavend uit. Het had zelfs niet veel gescheeld of de duikers hadden het mechanisme overboord gegooid, terug naar het wrak van het tweeduizend jaar oude handelsschip vol kostbaarheden waar het tussen de lading zat.
Ongeëvenaard
Maar al snel werd duidelijk dat het Mechanisme van Antikythera wel degelijk bijzonder was en tegenwoordig wordt het gezien als de oudste computer ter wereld. Het oorspronkelijke apparaat bestond uit een houten omhulsel met hendels en draairingen. Aan de binnenkant zat het tjokvol met minstens dertig bronzen tandwielen van verschillende formaten.
Samen vormden al die onderdelen een planetarium dat de stand van de maan, de zon en de vijf toen bekende planeten (Mercurius, Venus, Saturnus, Jupiter en Mars) kon berekenen. Door een wijzer naar een belangrijke gebeurtenis aan de sterrenhemel te draaien, zoals een maansverduistering, kon de gebruiker precies aflezen wanneer die plaats zou vinden. Het mechanisme beschikte daarnaast over een kalender en gaf evenementen als de Olympische Spelen aan.
Natuurlijk was er niets digitaals aan het Mechanisme van Antikythera. Alle berekeningen maakte het met behulp van tandwielen. Door aan een hendel te draaien kwam de hemel zoals de oude Grieken hem kenden in beweging. Het is daarmee het oudste geavanceerde tandwielsysteem dat ooit is ontdekt, en het bleef eeuwenlang een ongeëvenaard stuk technisch vernuft. Pas bij de eerste mechanische klokken zien we systemen die er enigszins op lijken.
Mengsel van fantasie en werkelijkheid
Het is voorlopig nog wel een raadsel wíe het Mechanisme van Antikythera heeft gebouwd. “We weten uit oude teksten dat er meer van dit soort mechanismen hebben bestaan”, stelt kosmoloog Rien van de Weijgaert van de Rijksuniversiteit Groningen, die samen met zijn collega’s heeft geprobeerd te achterhalen hoe het mechanisme moet hebben gewerkt. “De Romeinse filosoof Cicero beschrijft een vergelijkbaar apparaat. Dat was gebouwd door de Griekse wiskundige Archimedes, maar dat kan, gezien de tijd, onmogelijk hetzelfde zijn geweest. Toen het Mechanisme van Antikythera werd gebouwd, was Archimedes al overleden.”
James Mangold, de regisseur van Indiana Jones and the Dial of Destiny heeft bevestigd dat het Mechanisme van Antikythera de directe inspiratie was voor de film. Maar hij benadrukte ook dat veel aspecten van het object in de film zijn overdreven. “Alle Indiana Jones-films bestaan uit een mengsel van fantasie en werkelijkheid, een uitvergroting van wat had kunnen zijn naar wat onmogelijk is”, vertelde hij aan de media. “En ik vond het Mechanisme van Antikythera een geweldig artefact.”
Bronnen: KIJK 10/2021, IFL Science, USA Today
Tekst: Nick Kivits & Tim Tomassen
Beeld: Alamy/Imageselect, L. Gouliamaki/Afp/Anp, Bewerking: Bert Van Den Broek/Idetif