Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Een complex mechanisme dat werd gebruikt om astronomische gebeurtenissen te berekenen, is nu door Britse wetenschappers verder onderzocht.
In 1901 visten duikers een bijzonder voorwerp op uit een gezonken schip. Het bronzen apparaat, bestaande uit dertig tandwieltjes, stamde waarschijnlijk uit de tweede eeuw voor Christus. Doordat het flink was gecorrodeerd, duurde het alleen jaren voordat wetenschappers konden uitpluizen waar het mechanisme destijds voor diende.
Inmiddels weten onderzoekers dat het werd gebruikt om onder meer de stand van de zon, maan en de toen vijf bekende planeten te berekenen. Ook culturele evenementen als de Olympische Spelen gaf de ‘computer’ aan. Toch is het zogeheten mechanisme van Antikythera nog lang niet doorgrond. Wetenschappers van de University College London (UCL) hebben een nieuwe poging gewaagd.
Lees ook:
- Zeventiende-eeuwse, ongeopende brief gelezen
- Bijzondere vondst in Pompeï
- Lego-versie van Oud-Griekse computer gebouwd
Antikythera-mechanism
Enkele jaren terug ontdekte een team al dat het mechanisme van Antikythera eigenlijk veel complexer was dan gedacht. Het bronzen apparaat dat de duikers hadden gevonden, maakte slechts een derde van het gehele mechanisme uit en is ook nog eens opgesplitst in 82 fragmenten.
In 2005 slaagden wetenschappers erin om een groot stuk van de rekenmachine in kaart te brengen met behulp van CT-scans. Die röntgenfoto’s onthulden eveneens inscripties, een soort ingebouwde handleiding. “We weten vrijwel zeker dat het mechanisme een planetarium is geweest”, zegt kosmoloog Rien van de Weijgaert, niet betrokken bij de studie. “Dit op basis van de gedetailleerde inscripties die zijn aangetroffen op het mechanisme, waarin de vijf bekende planeten (Mercurius, Venus, Saturnus, Jupiter en Mars) ieder met twee bekende Griekse namen staan beschreven, en van enkele zijn zelfs de perioden vermeld.”
Reconstructie
Het originele werktuigbouwkundige meesterwerk was waarschijnlijk uitgerust met meer dan 38 tandwielen die waren verbonden met wijzers en wijzerplaten. Gaf je een zwaai aan de hendel dan kwam de hemel, zoals de Grieken die kenden, in beweging. Maar hoe de rekenmachine zulke indrukwekkende prestaties kon leveren, bleef een raadsel.
De Britse onderzoekers hebben nu, onder leiding van wetenschapper Tony Freeth, een computermodel van het mechanisme gemaakt om te achterhalen hoe de radertjes in elkaar zaten. Voor de reconstructie maakten ze gebruik van de inscripties en een wiskundig model van de beweging van de planeten dat voor het eerst werd bedacht door de oude Griekse filosoof Parmenides, zo schrijven ze in Scientific Reports.
Volgens het UCL-team gaf het mechanisme de beweging van de zon, de maan en de planeten weer op concentrische ringen (met hetzelfde middelpunt) die konden draaien. Op die ringen zouden gekleurde steentjes de positie van de planeten aanduiden.
Volledig planetarium
Van de Weijgaert is erg enthousiast over het onderzoek. “Mijn collega’s en ik hebben ook gepoogd uit te vinden hoe het Antikythera-mechanisme als volledig planetarium geconstrueerd kan zijn geweest. Het werk van Freeth heeft ons wat dit betreft overtroffen.”
Nu het computermodel is gemaakt, willen de Britse onderzoekers voor het echte werk gaan door het mechanisme met moderne technieken na te maken om te controleren of het apparaat werkt. “Daarna willen we de haalbaarheid ervan bewijzen door het te maken met de oude technieken van toen.” En dat is op z’n zachtst gezegd een flinke uitdaging.
Van de Weijgaert: “Uiteindelijk blijft er natuurlijk veel onzeker, en in de gemeenschap van experts wordt vaak gezegd dat de enige wijze waarop we dit definitief kunnen maken is als we de de ontbrekende planetarium stukken vinden – op de zeebodem.”
Bronnen: Scientific Reports, UCL via EurekAlert!, The Guardian
Beeld: Tony Freeth/UCL