Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Alcohol speelt volgens onderzoekers een essentiële rol in de evolutie en het voorbestaan van talloze diersoorten.
Alcoholgebruik lijkt typisch iets menselijks. Tienduizenden jaren geleden zorgde de komst van de landbouw ervoor dat de mens op grote schaal kon gaan brouwen, en vandaag de dag is het bijna niet meer weg te denken van terrasjes en feestelijke gelegenheden. Geen enkele andere diersoort maakt zo systematisch gebruik van het middel, dachten we. Onderzoekers vermoeden nu dat ethanol, de werkzame stof in alcoholhoudende drankjes, een grotere rol speelt in het dierenrijk dan voorheen werd gedacht.
Lees ook:
In den beginne…
De oorsprong van ethanol in de natuur stamt uit de evolutie van bloemplanten, ongeveer 100 miljoen jaar geleden, die suikerrijke vruchten begonnen te produceren. Deze vruchten trokken gisten aan, die via fermentatie suikers omzetten in onder andere ethanol. Dat was gunstig voor de planten, aangezien schadelijke bacteriën moeilijk kunnen overleven in een ethanolrijke omgeving.
Zo’n 10 miljoen jaar geleden zorgde een DNA-mutatie ervoor dat de eerste mensapen ethanol beter konden verteren en minder last hadden van de schadelijke effecten van het stofje. Dit kwam in tijden van voedselschaarste goed van pas, omdat ze daardoor overrijp en zelfs rottend fruit beter konden verdragen. Vele jaren later sloeg het tolereren van alcohol bij de mens om in het bewust brouwen ervan. In 2018 werd de oudst bekende bierbrouwerij gevonden, die ruim 13.000 jaar geleden in bedrijf was.
Beestenboel
Lang werd gedacht dat de mens als enige gebruikmaakte van ethanol. Maar volgens onderzoek in het vakblad Trends in Ecology & Evolution bestaat er steeds meer bewijs dat verschillende diersoorten van nature bewust ethanol consumeren. Soortgelijke mutaties zoals die bij de mens worden ook gevonden bij onder andere fruitvliegjes, bijen, en sommige apen.
Zo hebben dieren zich ontwikkeld om van ethanol te profiteren. Fruitvliegjes zijn bijvoorbeeld vaak te vinden bij gistend fruit, waar het stofje zorgt voor een veilige omgeving om eitjes te leggen. De parasieten die normaal gesproken hun larven eten kunnen niet goed tegen de voor hen giftige stof. Daarnaast signaleert de geur van ethanol de aanwezigheid van calorierijke suikers. Dat is voor onder andere de fruitvlieg, verschillende kevers, vleermuizen, en de Afrikaanse olifant voldoende motivatie om voedsel met dit geurtje op te sporen en te eten.
Een ander voordeel van alcohol is dat het bij de mens kan werken als een sociaal glijmiddel. De onderzoekers stellen de hypothese dat dit ook het geval is bij andere primaten. Volgens hen kan dit een evolutionaire rol hebben gespeeld bij de vorming van grote sociale groepen, omdat het leidt tot meer speels en nieuwsgierig gedrag, en daardoor meer voortplanting.
Brokkenpiloten
Maar ethanol kan net zoals bij ons ook negatieve gevolgen hebben. Zo worden fruitvliegjes en knaagdieren ineens een stuk minder kieskeurig in het selecteren van een partner om mee voort te planten, wat kan leiden tot minder succesvolle nakomelingen. Ook zorgt het eten van gistende bessen bij verschillende vogelsoorten voor vliegongelukken. In Zweden kwam er in 2011 zelfs een eland vast te zitten in een boom nadat ze vermoedelijk een grote hoeveelheid gefermenteerde appels op had.
Ethanol speelt dus een veelzijdige rol binnen de natuur. De onderzoekers hopen dat toekomstig onderzoek naar de effecten van alcohol minder exclusief op de mens gericht zal zijn. Ze zijn in het bijzonder geïnteresseerd in alcoholgebruik bij apen en hebben nog een aantal vragen die ze graag beantwoord zouden willen zien. Op welke manier beïnvloedt bijvoorbeeld de beschikbaarheid van voedsel het gebruik van gefermenteerde vruchten? En in welke mate is het vermijden of juist opzoeken van ethanolrijk voedsel aangeleerd of aangeboren gedrag?
De grootste vraag waar ze mee zitten, is of ethanol bij primaten dezelfde ontspannende effecten heeft als bij de mens. Om dat te testen, willen ze achterhalen wat alcohol doet met apen in het wild.
Bronnen: Cell, Biowetenschappen & Maatschappij, Oxford Academic
Beeld: Wade Tregaskis/Flickr