Metershoge ‘schoorstenen’ op de bodem van de Dode Zee zijn een vooraankondiging van levensgevaarlijke zinkgaten, een veel voorkomend fenomeen in de regio.

Wetenschappers hebben meters hoge rokende schoorstenen ontdekt op de bodem van de Dode Zee. Deze ‘witte rokers’ zijn volgens de onderzoekers een teken dat er binnenkort een zinkgat zal vormen, een gevaarlijk natuurverschijnsel waar de regio rondom het zoute meer door wordt geteisterd. Dat schrijven ze in vakblad Science of The Total Environment.

Lees ook:

• Vijf miljoen jaar geleden verdween plotseling 70 procent van de Middellandse Zee
• Verklaring gevonden voor explosies en mysterieuze kraters in Siberië

Dode Zee verliest water

Het water in de Dode Zee wordt nog maar amper aangevuld, terwijl er door de droogte wel veel verdampt. Als gevolg daalt het waterniveau snel, grofweg een meter per jaar. Het wateroppervlak ligt nu al ongeveer 438 meter onder zeeniveau, daarmee is de Dode Zee het laagst gelegen meer ter wereld. Deze daling heeft grote gevolgen voor de omgeving, want het grondwater in de omliggende gebieden zakt daardoor ook.

Witte rokers

Hydrogeoloog Christian Siebert van het Duitse Helmholtz Centre for Environmental Research onderzoekt al jaren hoe het grondwater in de regio verandert. Duikers van zijn team hebben nu schoorsteenvormige openingen ontdekt op de bodem van de Dode Zee. Uit de openingen stroomt een glinsterende vloeistof, waardoor het lijkt alsof de schoorstenen roken.

“Deze openingen vertonen een opvallende gelijkenis met ‘zwarte rokers’ in de diepzee, maar het systeem is compleet anders”, zegt Siebert in een persbericht. Zwarte rokers komen voor op de oceaanbodem, duizenden meters onder het wateroppervlak. Ze spuwen heet donkergekleurd water met sulfaten uit. De schoorstenen in de Dode Zee zijn daarentegen slechts tientallen meters diep en bovendien stroomt er lichtgekleurd, koud en zout water uit. De onderzoekers noemen ze daarom ‘witte rokers’.

7 meter hoge schoorstenen

Na de ontdekking van de schoorstenen dook er meteen een belangrijke vraag op: waar komt dat zoute water vandaan? Volgens Siebert en zijn collega’s dringt (zoet) grondwater uit de omliggende gebieden de zoute gesteentelagen onder het meer binnen. Ze kwamen tot die conclusie toen ze DNA van bacteriën aantroffen die alleen in zoet water leven.

Dat zoete grondwater wordt zout doordat de zoute stenen deels oplossen. Blijft dat lang genoeg doorgaan, dan ontstaat er een opening in de bodem van het meer. Omdat het water in de Dode Zee nóg zouter en daardoor zwaarder is, stijgt het grondwater omhoog (wat eruitziet als rook).

Zodra het zoute grondwater het meer in stroomt, kristalliseren de opgeloste zouten waardoor schoorsteenachtige structuren vormen. Deze kunnen met meerdere centimeters per dag groeien. De meeste zijn dun en 1 tot 2 meter hoog, maar de duikers zagen ook giganten die meer dan 7 meter hoog en 2 meter breed waren.

Waarschuwing voor zinkgaten

Volgens de onderzoekers zijn de schoorstenen een waarschuwing dat er in de buurt een zinkgat zal ontstaan. Dit zijn kraters van soms wel 100 meter breed en 20 meter diep die plotseling ontstaan doordat de grond inzakt. In de afgelopen decennia zijn er duizenden gevormd rond de Dode Zee.

Zinkgaten ontstaan doordat zout gesteente oplost en er gigantische holtes ontstaan, waardoor de bovenliggende grond ieder moment kan instorten. “Tot op heden kan niemand voorspellen waar de volgende zinkgaten zullen ontstaan”, zegt Siebert. Maar dat zou wel handig zijn, want “ze zijn levensgevaarlijk en vormen een bedreiging voor de landbouw en infrastructuur”.

De witte rokers zijn een indicator dat er in de buurt een hoop zout gesteente is opgelost, hierdoor zijn ze volgens de onderzoekers een uitstekend hulpmiddel om risicogebieden aan te wijzen. Ze stellen voor dat autonome vaartuigen met echoapparatuur en sonarsystemen de vorming van schoorstenen op de bodem van de Dode Zee in de gaten kunnen houden.

Bronnen: Science of The Total Environment, UFZ

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!