Een nieuwe studie toont aan dat de drijvende kracht achter de golfstroom toch niet volledig zal instorten. Hij zal wel enorm afzwakken, wat ook grote gevolgen kan hebben.

Europa ligt veel noordelijker dan de meeste mensen denken. New York City, met zijn strenge en sneeuwrijke winters, ligt bijvoorbeeld zuidelijker dan Barcelona en Istanboel. Dat de Elfstedentocht bij ons toch een zeldzaam fenomeen is, komt door de Golfstroom. Dat is een krachtige oceaanstroming die warm water uit de Golf van Mexico naar Europa brengt. Gemiddeld maakt dit water het Europese klimaat vijf tot tien graden warmer dan andere klimaten op dezelfde breedtegraad.

De Golfstroom maakt deel uit van een groter systeem van oceaanstromingen: de AMOC (Atlantic Meridional Overturning Circulation). De laatste tijd gingen er verontrustende verhalen rond dat klimaatverandering de AMOC zou kunnen laten instorten. Dat zou het einde van de Golfstroom betekenen, waardoor Europa in een ijstijd zou belanden.

Maar onderzoekers van de University of Exeter (VK) schrijven nu in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature dat de AMOC veerkrachtiger is dan gedacht en de komende eeuw waarschijnlijk toch niet volledig zal instorten. Hij zal echter wel enorm afzwakken, en ook dat heeft grote gevolgen.

Lees ook:

• Kan een opwarmende aardbol de Golfstroom omkeren en Europa in een ijstijd storten?
• Wetenschappers vinden voor het eerst dieren onder de zeebodem

Atlantische transportband

Je kunt de AMOC zien als een soort grote transportband. Warm water aan het oppervlak van de Atlantische Oceaan beweegt via de Golfstroom richting het noorden. Onderweg verdampt er een hoop water, waardoor de stroom steeds zouter wordt. En hoe noordelijker het water komt, hoe meer het afkoelt. Beide processen maken het water zwaarder, waardoor het in de buurt van IJsland, Groenland en Canada naar grote diepte zakt. Vervolgens stroomt het terug naar het zuiden op 2 tot 4 km diepte, om daar in de Zuidelijke Oceaan bij Antarctica door sterke winden weer omhoog gebracht te worden. Daarna reist het weer naar het noorden en begint de cyclus opnieuw.

Klimaatverandering gooit een rem op deze Atlantische transportband. Doordat de ijskappen in Groenland smelten, komt er veel zoet – en dus licht – water in de oceaan. Hierdoor kan er in het noorden van de Atlantische Oceaan minder water afzakken. De vrees was dat de AMOC hierdoor uiteindelijk compleet zal instorten.

Maar volgens de Britse onderzoekers is dat scenario dus onwaarschijnlijk. Ze kwamen tot die conclusie door 34 modellen van de AMOC te bestuderen. Daarmee simuleerden ze hoe de oceaanstromingen zich zouden gedragen bij extreme klimaatverandering. En in elke simulatie zwakte de AMOC de komende 150 jaar weliswaar sterk af, maar stortte niet volledig in.

Herstellen van de balans

De onderzoekers komen ook met een verklaring. Door klimaatverandering zal er in het noorden van de Atlantische Oceaan minder water naar de diepte zinken. Maar de hoeveelheid water die in de Zuidelijke Oceaan bij Antarctica omhoogkomt, blijft gelijk. Dat proces wordt namelijk aangedreven door winden die de komende tijd constant zullen blijven.

Het systeem is daardoor niet meer in balans, en dat kan niet. Er kan namelijk niet opeens een gat ontstaan in de diepzee; wat omhoogkomt, moet ergens anders naar beneden zinken. Er zullen dus processen ontstaan om die balans weer te herstellen.

De simulaties voorspellen dat water op bepaalde locaties in de Stille Oceaan zal gaan zinken om de diepzee ‘aan te vullen’. Maar dat zal volgens de modellen niet genoeg zijn om volledig te compenseren voor een ingestorte AMOC. Dat betekent volgens de onderzoekers dat het zinken van water in het noorden van de Atlantische Oceaan voorlopig niet volledig kan stilvallen.

Alsnog grote gevolgen

“Ik vind dit een heel mooie studie”, zegt klimaatwetenschapper René van Westen. Hij werkt bij het KNMI en doet zelf ook onderzoek naar de AMOC. “De auteurs laten een prachtig en overtuigend mechanisme zien. Ze vergelijken veel modellen en vinden daar een robuuste relatie tussen.”

Van Westen benadrukt dat de studie laat zien dat de AMOC niet volledig zal instorten, maar alsnog wel enorm zal afzwakken. En dat kan grote gevolgen hebben. Zelfs een afzwakking van 50 procent kan wereldwijd zorgen voor drastische veranderingen in het klimaat. “En hoe verder de AMOC afzwakt, hoe groter die effecten natuurlijk worden.”

Sommige effecten zijn zelfs nu al te merken, vertelt Van Westen. “De afgelopen honderd jaar zijn praktisch alle gebieden op aarde opgewarmd, maar er steekt één gebied tussenuit dat juist is afgekoeld.” Die zogenoemde cold blob is een stuk zee ten zuiden van Groenland en is vermoedelijk ontstaan door een afzwakkende AMOC. “Dit zorgt voor een sterker temperatuurcontrast tussen noord en zuid, want aan de ene kant warmt alles op en aan de andere kant koelt het juist af.”

En dat heeft gevolgen voor het weer in Europa. Een studie heeft laatst bijvoorbeeld laten zien dat een sterkere cold blob samenhangt met hittegolven op ons continent. Maar als de AMOC en Golfstroom in de toekomst nog verder afzwakken, zullen die hittegolven in West- en Noord-Europa juist plaatsmaken voor strenge winters en koele zomers.

Bronnen: Nature, Interview met René van Westen

Beeld: Mike Hill/Getty Images

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!