Heeft het geloven in samenzweringstheorieën een evolutionair nut? Jazeker, vertelt sociaalpsycholoog Jan-Willem van Prooijen.

Sociaalpsycholoog Jan-Willem van Prooijen doet sinds 2008 wetenschappelijk onderzoek naar complotdenken. Hij stelt dat iedereen in meer of mindere mate vatbaar is voor complottheorieën. In zijn nieuwe populair-wetenschappelijke boek Hoax. Waarom mensen in complottheorieën geloven – dat sinds gisteren te koop is – legt hij de psychologische achtergrond van complotdenken haarfijn uit.

Evolutionair nut

In eerder interview met KIJK vertelde Van Prooijen al dat het geloven in samenzweringstheorieën een evolutionair nut heeft. Bij moderne jager-verzamelaars zijn er nog geregeld conflicten tussen stammen. Als er bijvoorbeeld een stamlid overlijdt en de overige leden kunnen dat niet verklaren, heerst al snel het vermoeden dat een vijandelijke groep hiervoor verantwoordelijk is geweest. Van Prooijen: “Vroeger was de kans dat iemand door een vijandige stam om het leven kwam een stuk groter. Het was dan handig om onbekende groepen niet zomaar te vertrouwen, want daardoor gingen je overlevingskansen omhoog.” Moderne jager-verzamelaars hebben dit wantrouwen overgenomen.

Nu leven de meeste mensen niet meer in stamverband, maar we zoeken nog altijd naar patronen om ons heen om iets onverklaarbaars te kunnen verklaren. “Onze maatschappij is in korte tijd heel snel veranderd. Maar ons brein is eigenlijk nog steeds toegespitst op die oeromgeving van duizenden jaren geleden. Dat wordt ook wel de evolutionaire mismatch genoemd. Daardoor maken we soms keuzes die toen misschien heel nuttig waren, maar die ons nu vooral tegenwerken. Nu zorgt het er bijvoorbeeld voor dat we wetenschappers wantrouwen, vaccins weigeren of niet in klimaatverandering geloven.”

Geïnteresseerd in complottheorieën? In de KIJK Complot!-special houden we maar liefst 55 samenzweringstheorieën tegen het licht en doen een poging om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen. Zo lees je in deze 300-pagina dikke special over de macht van de Illuminati en over reptielen die de wereld in de greep zouden hebben.

Wil jij alle feiten op een rijtje? Bestel dan de KIJK Complot!-special in onze webshop, of eenvoudig via de knop hieronder.