Kun je nog wel een grap maken? Of zijn we overgevoelig geworden? Neerlandicus Ivo Nieuwenhuis onderzoekt de Nederlandse cultuur en tijdgeest aan de hand van grappen waar we om moeten lachen én grappen waar we boos om worden.
Ivo Nieuwenhuis was een jaar of zeven toen hij op televisie voor het eerst een cabaretvoorstelling zag. Wie het was, weet hij niet zeker, maar hij herinnert zich nog precies hoe gefascineerd hij was. “Ik dacht: wat is dit nou? Iemand gaat op een podium staan, maakt grappen en mensen beginnen te lachen. Het is humor, maar het is ook een show, met kostuums en een script.”
Humorschandalen
De fascinatie voor artistieke humor bleef, en tijdens zijn studie Nederlands maakte Nieuwenhuis er dan ook zijn specialisatie van. Hij bestudeert inmiddels wat grappen en grollen zeggen over de tijd en cultuur waarin ze worden gemaakt. In zijn pas verschenen boek Het was maar een grapje bespreekt Nieuwenhuis veranderingen in de Nederlandse cultuur aan de hand van tien humorschandalen: grappen in de publieke sfeer, waar op de een of andere manier ophef over is ontstaan. In een café in de Utrechtse binnenstad spreken we erover met de letterkundige.
‘De babyboomers vinden dat iedereen bespot moet kunnen worden’
Een voorbeeld van een van de humorschandalen die Nieuwenhuis in zijn boek bespreekt, betreft het tv-programma Zo is het toevallig ook nog eens een keer, dat van 1963 tot 1966 was te zien. Het programma schopte tegen heilige huisjes, bijvoorbeeld met een sketch die de populariteit van televisie schertsend vergelijkt met een religie. “Elke avond verzamelen zich de gelovigen rond het tabernakel en ontsteken het Heilige Beeld”, spreekt de voice-over plechtig. Woedende kijkers sturen brieven naar de VARA. Als het programma later een persiflage op de Amsterdamse burgemeester Van Hall opneemt, grijpt de omroep in. De VARA verbiedt de uitzending, waarop de makers boos opstappen.
Dit is het begin van het interview met Ivo Nieuwenhuis over de verandering van humor in Nederland. Het hele verhaal is te lezen in KIJK 2/2024. Bestel hem eenvoudig hieronder.
Tekst: Sterre Leufkens
Beeld: Allard Faas