Touwtrekken, met ballen rollen en routes plannen: de bijen en hommels in Lars Chittka’s lab lijken het allemaal te kunnen. En die experimenten wijzen erop dat de diertjes iets hebben waarvan we tot voor kort dachten dat alleen mensen en enkele zoogdieren het bezitten: een voorstellingsvermogen.

Krap tien seconden. Meer hebben ze niet nodig, de twee bijen die de dop van het Fanta-flesje eraf wippen. Een zit links op de dop, de ander er precies tegenover. Ze wrikken wat, en dan begint de dop in precies de goede richting open te draaien. Dat gaat snel, alsof een onzichtbare hand meehelpt. De wereldheerschappij van bijen is in aantocht, grapt iemand bij de video. Juist in de week voordat we met de Duitse bijen-expert Lars Chittka spreken, gaat het filmpje viraal.

Maar uitgerekend Chittka, die er nota bene voor pleit dat de bijenfamilie veel slimmer is dan we denken, is voorzichtig met wat het filmpje precies zegt over de intelligentie van de honingmakers. “Ik denk eerder dat deze bijen door rondslingerende flesjes al gewend waren aan de zoete smaak van Fanta”, zegt hij per videoverbinding. “Deze fles was al een beetje open. En om meer frisdrank te krijgen, kunnen ze met hun tong onder de dop langs de groeven likken. Als ze steeds dieper gaan, zou het kunnen dat ze de dop er vanzelf in de goede richting af duwen.” Dus of de diertjes echt doelmatig schroefdoppen hebben leren openen: Chittka weet het zo zeker niet.

Lacherig onderzoek

Valt dat even tegen. Voorlopig geen machtsgreep van de bijen dus. Toch kantelt het beeld over de intelligentie van insecten de laatste jaren, vertelt Chittka, tevens hoogleraar zintuig- en gedragsecologie aan de Queen Mary University in London. Eerst werden de zespotige kolonie-insecten nog vooral gezien als domme beestjes. Maar daaraan beginnen meerdere onderzoeksteams nu te twijfelen, met dat van Chittka voorop. De bijen in zijn lab – vaak hommels, de meest plompe en makkelijk te onderzoeken soort in de bijenfamilie – blijken telkens vindingrijker dan biologen ooit durfden te veronderstellen. Met de webcam geeft Chittka even een tour door zijn lab: in royale doosjes van plexiglas zoemen de hommels druk rond, zoals het bezige bijen betaamt.

Eigenlijk deden andere biologen altijd een beetje lacherig over Chittka’s onderzoek, zo’n tien jaar geleden. “De collega’s op mijn faculteit werkten aan onderzoek met chimpansees en kraaien. Dieren waarvan iedereen al vond dat ze heel slim waren”, vertelt Chittka. “Over bijen waren ze wat misprijzend. Dat bijen locaties konden onthouden en ook kleuren en complexe patronen aanleerden, dat maakte allemaal niet zoveel indruk op ze. Het waren dingen die bijen toch al in het wild moesten kunnen. Als bijen nou eens een taak konden voltooien waar ze niet voor geëvolueerd waren, zou het een ander verhaal zijn.”

Dit is het begin van het interview met Lars Chittka, te lezen in KIJK 11/2021. Deze editie ligt in de winkel vanaf 14 oktober tot en met 17 november.

Meer informatie:

• Chittka Lab
• Studium Generale (RUG): What is it like to be… an Insect – Lars Chittka
• National Geographic: Veel dieren kunnen ‘tellen’ – wat ze helpt om te overleven
• KIJK: ‘Hommelknabbels’ bevorderen bloemvorming
• KIJK: Nieuwe beelden geven inkijkje in het bijenleven

Tekst: Ronald Veldhuizen

Beeld: Lars Chittka

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!