Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Maak kennis met Brookesia nana, ’s werelds kleinste reptiel met – naar verhouding – gigantische geslachtsdelen. De kameleon is recent op Madagaskar ontdekt.
Lange tijd lukte het de kameleonsoort Brookesia nana (‘nanokameleon’) onder de radar te blijven. Met een lengte van nog geen 2 centimeter was dat ook niet heel moeilijk. Maar een team van Duitse reptieldeskundigen heeft de nanokameleon toch weten te spotten. Het ontdekte het kleine reptiel op Noord-Madagaskar.
Lees ook:
Nanokameleon
De herpetologen stuitten op twee exemplaren: een vrouwtje van 19 millimeter en een mannetje van slechts 13,5 millimeter – dat is exclusief staart. Daarmee is de mannelijke B. nana het kleinste reptiel ter wereld; hij stoot de Madagaskar-dwergkameleon (B. tuberculata) van de troon.
Om er zeker van te zijn dat de wetenschappers echt met ’s werelds kleinste reptiel te maken hadden, moesten ze eerst weten of de kameleons geen jonkies meer waren. Micro-CT-scans onthulden dat het vrouwtje twee eitjes droeg, en dat de geslachtsdelen van het mannetje volledig ontwikkeld waren. De kameleons waren dus al volwassen.
Verrassend genoeg is het geslachtsdeel van de mannelijke nanokameleon het enige lichaamsdeel dat níet klein is. De hemipenis, zoals het orgaan heet, vormt bijna 19 procent van zijn totale lichaamsgrootte. Waarom zo’n joekel van een geslachtsorgaan? Dat heeft de kameleon volgens het team nodig om te kunnen paren met de aanzienlijk grotere vrouwtjes.
Eilandregel
Maar waarom de nanokameleons zo ontzettend klein zijn, durven de wetenschappers nog niet te zeggen. Een mogelijke verklaring ligt in het eiland-effect. Dieren die op eilanden leven, hebben de neiging om te krimpen, omdat ze het moeten stellen met minder voedsel en kleinere territoria. (Meer over dit eiland-effect lees je in KIJK 9/2019.)
Met een oppervlak van bijna 600.000 vierkante kilometer kun je Madagaskar alleen geen eilandje noemen. Daarom lijkt de eilandregel niet voor deze kameleonsoort op te gaan. B. nana leeft in de bergen van dit ‘reuze-eiland’.
Zijn stamboom stelt deskundigen eveneens voor een raadsel. Uit DNA-onderzoek blijkt namelijk dat de naaste verwant van B. nana niet de vergelijkbare kleine Brookesia micra is, maar de bijna twee keer zo grote B. karchei, die in hetzelfde gebergte als B. nana leeft. Dat suggereert dat de extreme miniaturisatie los van elkaar is ontstaan bij B. nana en B. micra.
Nog genoeg te onderzoeken dus. Helaas voelen de herpetologen de hete adem in hun nek: het leefgebied van de naonkameleon staat onder zware druk door ontbossing.
Bronnen: Scientific Reports, Live Science, New Atlas
Beeld: Frank Glaw (SNSB/ZSM)