Wie winnen dit jaar de Nobelprijs voor de scheikunde? KIJK waagt zich aan een voorspelling.
Vorig jaar wist iedereen zeker dat ze een Nobelprijs zouden krijgen: Jennifer Doudna en Emmanuelle Charpentier, de bedenkers van de revolutionaire DNA-knutseltechniek CRISPR-Cas. Het gebeurde niet. Dit jaar dus de herkansing, waarvan ingewijden zeggen dat het er nu écht van gaat komen – voor de categorie scheikunde welteverstaan.
Straaljagersnelheid
Alleen: aan DNA sleutelen gebeurt al jaren. Waarom verdient één gentechniek dan nu ineens de hoofdprijs? Het antwoord is dat CRISPR-Cas DNA-bewerkingen met straaljagersnelheid mogelijk maakt, terwijl de andere technieken het tempo van paard en wagen hebben. Vóór het CRISPR-tijdperk – dat wil zeggen: tot 2013 – had je als onderzoeker zo’n vijf jaar nodig om tientallen genen in een cel te bouwen. Met CRISPR kan het in twee weken. En het trucje werkt ook nog eens bij alle microben, planten en dieren, inclusief mensen.
CRISPR-Cas werkt zo snel en efficiënt door-dat de techniek het meeste werk door de cel zelf laat doen. Het Cas-gedeelte is een moleculair schaartje dat het DNA op een precieze plek openknipt; de cel gaat het vervolgens meteen repareren. Het gat vult hij daarna op met een DNA-code uit de CRISPR-module, die dan toch al voorhanden is. Klaar is Kees.
Zo gepiept
In rap tempo helpt CRISPR-Cas nu onderzoekers om medische vragen te beantwoorden en snelle DNA-reparaties uit te voeren. “Het is echt een grote ontdekking; misschien wel de grootste van de afgelopen jaren”, zegt Hans Clevers, hoogleraar stamcelbiologie in Utrecht. Hij was een van de eersten die CRISPR gebruikte: zijn team genas er opgekweekte darmen mee van taaislijmziekte.
Ook andere vragen over hoe ons genoom werkt om bijvoorbeeld kanker te bestrijden, krijgen dankzij de nieuwe techniek een enorme boost. Een paar genen in- of uitschakelen om te zien hoe een tumor reageert, is nu zo gepiept.
Miljarden euro’s waard
Maar omdat CRISPR miljoenen, zo niet miljarden euro’s waard is, doen ook andere wetenschappers een gooi naar de rechten op de techniek. Zo menen moleculair biologen George Church en Feng Zhang van het Amerikaanse MIT de echte eerste uitvinders te zijn.
Toch waren Doudna en Charpentier de eersten met een wetenschappelijke publicatie over CRISPR-Cas en vroegen ze als eersten een patent aan. Desondanks is de zaak nog niet beslist. Nu maar hopen voor Doudna en Charpentier dat dit akkefietje er niet toe leidt dat de prijs weer aan hun neus voorbijgaat.
Dit is een fragment van het artikel ‘And the winner is…’, te verschijnen in KIJK 9/2016. Hierin worden ook de winnaars van de Nobelprijzen voor de natuurkunde, geneeskunde, vrede en economie voorspeld. KIJK 9/2016 ligt in de winkel van 25 augustus tot en met 21 september.
Tekst: Ronald Veldhuizen
Beeld: SPL/ANP