Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Een manier om moleculen snel en efficiënt aan elkaar te klikken, heeft deze drie chemici de Nobelprijs voor de scheikunde opgeleverd.
Het Nobelcomité heeft woensdagochtend bekendgemaakt dat de onderzoekers Carolyn Bertozzi, Morten Meldal en Karl Barry Sharpless zijn uitgeroepen tot de winnaars van de Nobelprijs van de scheikunde 2022. Ze krijgen samen een bedrag van omgerekend 920.000 euro voor de ontdekking en toepassing van klikchemie.
Lees ook:
- Nobelprijs natuurkunde naar quantumverstrengeling
- Nobelprijs geneeskunde naar DNA-onderzoek neanderthaler
Snelle verbinding
In planten, dieren en micro-organismen komen de meest complexe molecuulstructuren voor. Scheikundigen proberen deze constructies al tijden kunstmatig na te bootsen in hun lab, en met succes. Er zijn echter veel stappen nodig om dit voor elkaar te boksen, en bij elke stap worden ongewenste bijproducten gemaakt. Deze bijproducten moeten onderzoekers eerst verwijderen, voordat ze door kunnen gaan met de volgende stap in het proces. Dit is tijdrovend en kost veel geld.
Rond de eeuwwisseling introduceerde de Amerikaanse chemicus Barry Sharpless, die in 2001 ook al een Nobelprijs voor de scheikunde ontving, het concept click chemistry. Dit is een vorm van chemie waarbij moleculaire bouwblokjes snel en efficiënt in elkaar klikken. De reactie die dit mogelijk maakt, zo ontdekten de Deense scheikundige Morten Meldal en Sharpless onafhankelijk van elkaar, is de copper catalysed azide-alkyne cycloaddition.
Wanneer scheikundigen twee verschillende moleculen willen linken, plaatsen ze nu in het ene molecuul de chemische verbinding azide en in de andere het koolwaterstof alkyn. Met behulp van een paar koperionen klikken de moleculen tegen elkaar aan.
Processen volgen
De Amerikaanse chemicus Carolyn Bertozzi tilde de klikchemie naar een hoger plan. Ze ontwikkelde verschillende klikreacties die werken in een levend organisme. Zo lukte het Bertozzi om lichtgevende moleculen vast te klikken aan lichaamseigen biologische moleculen. En deze reacties worden nu wereldwijd gebruikt om cellen en processen in levende wezens te volgen.
Bron: Nobelprize.org
Beeld: Niklas Elmehed