Een 58-jarige man die blind werd als gevolg van een ernstige oogziekte kan dankzij een experimentele behandeling en een speciale bril weer voorwerpen onderscheiden.
Zo’n veertig jaar geleden werd de Fransman – die anoniem blijft – gediagnosticeerd met retinitis pigmentosa. Dit is een erfelijke oogziekte waarbij de lichtgevoelige cellen in het netvlies (de staafjes en kegeltjes) worden afgebroken. De Parijzenaar ging hierdoor steeds slechter zien totdat hij alleen nog maar het zwakste beetje licht kon waarnemen. Maar voor het eerst in tientallen jaren kan hij weer voorwerpen herkennen. Een internationaal team van wetenschappers maakte dat mogelijk en publiceerde de doorbraak in Nature Medicine.
Lees ook:
Optogenetica
De wetenschappers pasten optogenetica toe. Bij deze techniek levert een aangepast virus een gen af dat cellen in staat stelt om zogeheten ChrimsonR-eiwitten te maken. Hierdoor kunnen oogcellen in lichtgevoelige cellen veranderen. De eiwitten – die ook in bepaalde algen worden aangetroffen – waren aangepast om te reageren op kleuren in het amberkleurige gedeelte van het kleurenspectrum.
De onderzoekers dienden ChrimsonR-genen toe aan retinale ganglioncellen, cellen in het netvlies die minder snel doodgaan. Door deze genen in het netvlies te injecteren, hoopte het team deze cellen gevoelig te maken voor geeloranje licht. Dat lukte, maar om de Fransman daadwerkelijk te kunnen laten zien, was een speciale bril nodig.
Die bril vangt veranderingen in lichtintensiteit uit de omgeving op en vertaalt dat signaal in een amberkleurig beeld. Dat beeld wordt rechtstreeks op het netvlies van de patiënt geprojecteerd, met als doel de ChrimsonR-eiwitten te activeren. Vervolgens geven de ganglioncellen de signalen door aan de hersenschors en ontstaat er zicht.
Zebrapadstrepen
Het duurde echter een paar maanden voordat genoeg ChrimsonR-eiwitten zich in het oog van de man hadden opgehoopt. Maar na zeven maanden begon zijn zicht dan eindelijk te veranderen en kon hij voor het eerst in lange tijd voorwerpen waarnemen met behulp van de bril.
“Het kost tijd om je aan te passen aan het gebruik van de bril”, zegt onderzoeker José-Alain Sahel van de Universiteit van Pittsburgh. “Aanvankelijk vond de patiënt de bril niet erg nuttig, maar na een paar maanden begon hij de witte strepen op een zebrapad te zien en na een aantal trainingssessies was hij in staat om objecten te herkennen.”
Oogzenuw
Pieter Roelfsema, directeur van het Nederlands Herseninstituut, is te spreken over de studie. “Het is mooi om te zien dat de techniek ook bij de mens werkt, nadat eerder onderzoek bij apen het pad effende. Volgens mij is dit de eerste optogenetische therapie in het oog voor mensen. Daar werd al lang naar uitgekeken.”
Toch plaatst Roelfsema nog een kanttekening bij het medisch technologische hoogstandje: “De resolutie is nog niet heel goed. De patiënt kan bijvoorbeeld nog geen letters van elkaar onderscheiden. Bovendien kunnen alleen patiënten met een intacte oogzenuw in aanmerking komen voor de techniek, maar bij veel blinden werkt de oogzenuw ook niet meer.”
Blinden weer laten zien, klinkt dus als een onmogelijke opgave, maar experts deinzen er niet voor terug. In het extra dikke zomernummer van KIJK, dat vanaf 27 mei in de schappen ligt, lees je over de nieuwste behandelingen voor blinde mensen.
Bronnen: Nature Medicine, Live Science, New Atlas
Beeld: José-Alain Sahel & Botond Roska/Nature Medicine