Deze vijf parasieten manipuleren hun gastheren en veranderen hen in zombieachtige wezens, waardoor ze meer slachtoffers kunnen infecteren.

Het tweede seizoen van de HBO-hitserie The Last of Us is deze week van start gegaan. De serie speelt zich af in een postapocalyptische wereld waarin een schimmel mensen verandert in zombies. Dat klinkt als sciencefiction, maar de schimmel is gebaseerd op een echte soort die daadwerkelijk zombieachtige wezens creëert. En er zijn wel meer parasieten die als een soort poppenspelers het gedrag van hun gastheer beïnvloeden.

The Last of Us-schimmel

Cordyceps, zoals de boosdoener uit The Last of Us heet, is gebaseerd op Ophiocordyceps unilateralis. Deze schimmel (en enkele andere broertjes binnen het Ophiocordyceps-geslacht) infecteert insecten en spinnen.

Vooral mieren zijn het slachtoffer. De schimmel dringt bij zijn doelwit naar binnen en kaapt het zenuwstelsel en de spieren door chemische stoffen af te geven. De mieren klimmen vervolgens naar de top van een plant, waar ze zich vastbijten in een blad of steel. Vervolgens groeit er een paddenstoelachtige structuur uit het insectenlijfje dat sporen produceert die vanaf de hoge locatie optimaal de rest van de mierenkolonie kunnen infecteren.

Lees ook: Kunnen schimmels de mensheid bedreigen?

Eerder dit jaar werd in Noord-Ierland een nieuwe zombieschimmel ontdekt. Gibellula attenboroughii, zoals de onderzoekers hem noemden, manipuleert het gedrag van spinnen in grotten. Ze verlaten hun web of schuilplaats om op een onbeschutte plek te sterven. En dat is voordelig voor de schimmel, want sporen kunnen zo makkelijker een volgend slachtoffer bereiken.

Ook worm creëert zombiemieren

De leverbot is een parasitaire en minuscule platworm die leeft in de lever en galwegen van herkauwers, zoals schapen, koeien en herten. Om meer herkauwers te besmetten, neemt de parasiet een omweg vol manipulatie. Het begint bij de eitjes; die vinden via de poep een weg naar de buitenwereld. Die poep wordt vervolgens gegeten door slakken.

In de slakken kruipen er larven uit de eitjes en die planten zich op rap tempo aseksueel voort. Op een gegeven moment activeren ze een soort hoestreactie waardoor de slakken ze in slijmballen naar buiten hoesten. Mieren eten dat slijm en krijgen daarbij ook de larven binnen.

De parasiet werkt zich vervolgens een weg naar het mierenbrein. Daar dirigeert hij de zombiemier naar het uiteinde van een grassprietje, zodat een herkauwer hem kan opeten. Voor een optimale besmetting vermenigvuldigen zich tegelijkertijd veel leverbotten in de buik van de mier. Eenmaal in een herkauwer, kan de larve volwassen worden en zich seksueel voortplanten – om vervolgens de cyclus opnieuw te beginnen.

Opmerkelijk genoeg kan de leverbot de zombiefuncties van mieren in- en uitschakelen. In 2023 ontdekten wetenschappers dat hij de mier pas de grasspriet op laat klimmen als de zon ’s avonds zakt. En als de zon ’s ochtends opkomt, klimt de mier weer naar beneden en gaat verder met zijn dagelijkse taken. Zo zijn de mieren op het heetst van de dag niet in de volle zon, iets wat waarschijnlijk zowel de mier als de parasiet zou doden. Maar als de avond weer aanbreekt, verandert de mier opnieuw in een zombie – en dat blijft doorgaan totdat hij wordt gegeten door een herkauwer.

Wesp zet spin aan het werk

Sluipwespen van het Polysphincta-geslacht leggen hun eitjes op het achterlichaam van wielwebspinnen. De larven snoepen vervolgens van de vloeistoffen in het spinnenlijfje. Maar ze doden hun gastheer niet meteen. Sterker nog: de spin moet juist nog even in leven blijven.

Wanneer de larven genoeg gegroeid zijn, manipuleren ze de spin om een web te weven, alleen anders dan hij normaal doet. Het wordt geen groot web om insecten mee te vangen, maar eerder een coconachtig web. Als hij klaar is, bedanken de larven hem door de spin verder op te eten, waardoor hij nu wel het loodje legt. Vervolgens verschuilen ze zich in hun nieuwe huis terwijl ze zich verpoppen en transformeren tot een volwassen wesp.

Studies suggereren dat de wespenlarven de hormonen kapen die normaal gesproken de spinnen vertellen wanneer het tijd is om te vervellen. Het coconweb lijkt namelijk verdacht veel op de webben die spinnen maken om zichzelf te beschermen tijdens deze kwetsbare vervelperiode.

Parasiet maakt van wolf een dominante waaghals

Het eencellige organisme Toxoplasma gondii kan zich in veel diersoorten huisvesten, waaronder mensen, maar uiteindelijk moet de parasiet in een katachtige terechtkomen om zich voort te planten. Andere dieren vormen dus slechts een tussenstation. In het Amerikaanse Yellowstone-park zijn poema’s het eindstation voor de ziektemaker.

In datzelfde park leven ook wolven. Normaliter blijven zij zo ver mogelijk uit de buurt van poema’s. Maar doordat ze op dezelfde prooien jagen, komen ze soms toch in poematerritorium. Wolven kunnen dan besmet raken als ze snuffelen aan poema-uitwerpselen.

In 2022 ontdekten onderzoekers dat besmette wolven niet meer bang zijn voor poemageur, maar het geurspoor juist durven te volgen. Bovendien verlaat een besmette mannetjeswolf elf keer zo vaak zijn roedel als een gezonde soortgenoot. Een gevaarlijke actie die lang niet elke vertrekkende wolf overleeft.  

Ook merkwaardig: in de studie bleken besmette wolven wel 46 keer vaker roedelleider te zijn dan onbesmette beesten. Het gedurfde gedrag beïnvloedt daardoor ook de rest van de roedel. Doordat roedelmaatjes een roekeloze leider blindelings volgens, zullen zij eveneens meer contact hebben met poema’s. Bovendien zullen onbesmette wolven het gedrag van de waaghalzen kopiëren en dus poema’s vaker opzoeken. Zo raken niet alleen steeds meer wolven besmet, maar ook nieuwe poema’s. Erg handig voor de parasiet dus.

Tomatenvirus is een meester in manipulatie

Het tomato yellow leaf curl-virus (TYLCV) is een lastpak. Het virus schuilt in tabakswittevliegen die het vervolgens overdragen aan de tomatenplant. En die wordt daar goed ziek van: de groei stopt zowat, de bladeren kleuren geel en krullen omhoog, en de plant produceert minder tomaten. Extra vervelend is dat het virus zich enorm snel kan verspreiden naar andere planten. Dat doet het als een soort poppenspeler.

Geïnfecteerde tomatenplanten produceren meer β-myrceen, dat is een olieachtige vloeistof die voor tabakswittevliegen erg aanlokkelijk ruikt. Deze insecten hebben namelijk het gen BtMEDOR6, wat de bouwinstructies bevat voor een receptor die β-myrceen herkent. Hierdoor komen vliegen die het virus nog niet bij zich dragen op de zieke planten af, waar ze een groot risico lopen om besmet te raken.

Maar als ze zelf eenmaal geïnfecteerd zijn, blijken ze de zieke planten juist te vermijden. TYLCV kaapt namelijk de expressie van het BtMEDOR6-gen, waardoor er veel minder receptoren worden gemaakt. Dit zorgt ervoor dat de vliegen geen voorkeur meer hebben voor zieke tomatenplanten en dus vaker gezonde exemplaren opzoeken – en die dus besmetten. Dankzij deze slimme manipulatie verspreidt het virus zich razendsnel over een groot gebied.

Lees ook:

• ‘Zombieschimmel’ brouwt luguber afrodisiacum
• Picture Perfect: zombiespin
• Picture Perfect: schimmelige springstaart

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!