Een reusachtig gat van 80.000 vierkante kilometer is door satellieten waargenomen in het zee-ijs van Antarctica. 

In de jaren zeventig van de vorige eeuw werd het tijdens de winter voor het eerst gezien: een enorm ijsvrij stuk in de Weddellzee ten oosten van het Antarctisch Schiereiland. Wetenschappers braken hun hoofd erover, want hoe kan dit gat ontstaan te midden van een enorm dik stuk ijs? Veertig jaar later is het fenomeen opnieuw met satellieten waargenomen. Waardoor wordt dit gat veroorzaakt?

Polynya

De grote opening – bijna twee keer zo groot als Nederland – wordt ook wel de Weddell Polynya genoemd (polynya is Russisch voor open water omringd door ijs). Polynya’s komen vaak voor in kustgebieden. “Maar de plek waar het gat nu zit, is op een zeer onverwachte plaats”, stelt polair meteoroloog Michiel van den Broeke (Universiteit Utrecht). En inderdaad, in open oceanen zijn polynya’s zeldzaam.

Het gat wordt veroorzaakt door het water van de Zuidelijke Oceaan dat gelaagd is. Een zeer koude laag zoetwater bedekt een warme laag zoutwater, waardoor het zoete water als een soort isolerende laag fungeert. Bepaalde condities zorgen ervoor dat de zeestroming verandert, waardoor het warme water het oppervlak bereikt en het ijs doet smelten.

“Maar er zijn ook andere factoren die hieraan kunnen bijdragen,” stelt meteoroloog Jan Lenaerts (Universiteit van Colorado), “zoals weinig sneeuwval (waardoor het zee-ijs aan het oppervlak dun is), een warmere oceaan dan normaal, en sterke atmosferische stroming (dus veel wind). Dat laatste is in de laatste decennia sowieso toegenomen: op de Zuidelijke Oceaan waait het de laatste tientallen jaren steeds harder. Of dat een natuurlijk verschijnsel is of een gevolg van klimaatverandering, weten we niet zo goed.”

Manmade or not?

De kans is groot dat nu het gat weer open is, het alleen maar groter zal worden. Lenaerts: “Het gat ‘versterkt’ zichzelf doordat het oceaanwater meer energie absorbeert van de zon dan het zee-ijs dat er normaal ligt, en omdat het oppervlak rond het vriespunt ligt in plaats van onder het vriespunt als het nog ijs zou zijn. Wellicht groeit het dus niet meer dicht in de komende tijd.”

Een voordeel: het open gat stelt onderzoekers in staat het goed te bestuderen. Veertig jaar geleden waren er veel minder mogelijkheden om onderzoek te doen dan nu met onder meer satellieten en onderzeeërs. Want ook al is nu bekend hoe de polynya wordt veroorzaakt, het is nog steeds niet duidelijk hoe vaak hij voorkomt en of hij door klimaatverandering wordt beïnvloed.

Van den Broeke denkt in ieder geval niet dat het door manmade climate change komt. “Dit verschijnsel heeft te maken met natuurlijke klimaatvariabiliteit, en is geen gevolg van klimaatverandering.” Voorlopig is het nog niet duidelijk en verder onderzoek zal ons veel leren!

Bronnen: Phys.org, Independent, IFLScience

Lees ook:

• 91 vulkanen gevonden op Antarctica verstopt onder ijs
• Zo ziet de wereld er onder het Antarctica-ijs uit

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!