De virusfamilie waartoe ook hiv behoort bestond al toen de eerste dieren de zee verlieten en het land opkropen, zo suggereert een nieuwe studie.

Meer dan 35 miljoen mensen zijn momenteel besmet met hiv en een vergelijkbaar aantal is sinds de uitbraak begin jaren tachtig overleden aan de gevolgen van aids. Maar retrovirussen, de virusfamilie waartoe hiv behoord, terroriseren het leven op aarde al veel langer. Namelijk bijna een half miljard jaar. Daarmee waren ze er mogelijk al toen de allereerste landdieren ontstonden. Dat suggereren virologen van de Oxford University (GB) in een publicatie in Nature Communications.

‘Genomische fossielen’

Er is weinig bekend over de evolutionaire oorsprong van (retro)virussen. In tegenstelling tot planten en dieren laten ze namelijk geen fossielen achter. En dus moeten onderzoekers in dit vakgebied een truc bedenken om toch de oorsprong van virussen te kunnen dateren.

Retrovirussen zetten hun RNA-strengen om in DNA-strengen, waarna die zich tussen het DNA van de gastheercel wurmt. Als dit gebeurt in een geslachtscel, dan wordt dit DNA overgedragen op volgende generaties. Inmiddels bestaat circa 8 procent van het menselijke DNA uit retrovirus-achtige elementen, ook wel ‘genomische fossielen’ genoemd.

De onderzoekers vonden ‘genomische fossielen’ van zogenaamde foamy retrovirussen (een groep retrovirussen die apen infecteert) in straalvinnige vissen en amfibieën. Samen met een nieuw computermodel – een die rekening houdt met de razendsnelle evolutie van retrovirussen – berekende het onderzoeksteam dat het retrovirus zeker 450 miljoen jaar oud is.

Ontwikkeling immuunsysteem

“Het aardige aan deze studie is dat de nieuwe datering suggereert dat retrovirussen al aanwezig waren toen onze voorgangers zich ontwikkelden van zee naar land”, zegt Ben Berkhout, hoogleraar humane retrovirologie aan het AMC. “Dat is ook de tijd waarin het immuunsysteem zich heeft ontwikkeld, dus het idee is nu dat retrovirussen hier een rol in hebben gespeeld.”

Hoogleraar moleculaire virologie Ron Fouchier (Erasmus MC) noemt de ontdekking van de ouderdom van retrovirussen belangrijk. “Er zijn theorieën dat het leven op aarde is begonnen in een ‘RNA-wereld’, toen DNA nog niet bestond. Retrovirussen vormen een belangrijke schakel in deze theorie. Dankzij dit onderzoek weten we dat deze schakel inderdaad ver terug te traceren is, helemaal tot in ongewervelde dieren.”

Toch waakt Fouchier om de studie te veel krediet te geven. “Het kan tricky zijn om erfelijke informatie van virussen te vertalen naar een onbekende historie. Het kan leiden tot een enorme onderschatting of overschatting van de werkelijke tijd van de evolutiegeschiedenis. Hopelijk is dat hier niet het geval.”

Bronnen: Nature Communications, Oxford University via EurekAlert!