Reuzenduif werd agressief door snelle zeespiegelstijging

Marysa van den Berg

06 november 2024 15:00

Illustratie van twee strijdende, agressieve rodriguessolitaires

Twee strijdende rodriguessolitaires. Deze gevechten gingen er heftig aan toe. (Beeld: Julian P. Hume)

Het eiland van de solitaire werd kleiner en daarmee de concurrentie groter. En dus ontwikkelde de vogel ‘boksbeugels’ om te kunnen overleven.

In de natuur is grootschalige agressie geen goede overlevingsstrategie. Want vechten kost energie, levert verwondingen op en eindigt soms zelfs in de dood. Niet handig voor het voortbestaan van de soort. Tenminste, dat dachten wetenschappers tot voor kort.

Onderzoekers van onder meer de Universiteit Maastricht en de Universiteit van Amsterdam ontdekten dat agressie soms wel degelijk nodig is, bijvoorbeeld als laatste redmiddel bij gebrek aan ruimte en voedsel door overstromingen. Ze publiceerden erover in iScience en vertelden over hun bevindingen aan KIJK.

Lees ook:

Mike Tyson met een boksbeugel

De rodriguessolitaire (Pezophaps solitaria) is een uitgestorven loopvogel van bijna 90 centimeter lang en ruim 25 kilogram zwaar. Hij kwam uitsluitend voor op het eiland Rodrigues in de Indische Oceaan. Bijzonder aan het beest was dat hij zeer agressief was én wapens had. Dat gold voor zowel mannetjes als vrouwtjes.

Die onderlinge gevechten – vaak om territorium – gingen er hard aan toe. “De solitaire had grote botknobbels op de polsen”, vertelt paleontoloog Leon Claessens van de Universiteit Maastricht en een van de onderzoekers. “Daarmee kon hij slaan als Mike Tyson met een boksbeugel om. Dat deze gevechten heftig waren, blijkt uit het hoge percentage geheelde botbreuken in de gefossiliseerde vleugels die zijn gevonden op Rodrigues.”

De vleugels van de solitaire hadden botknobbels
De vleugels van de solitaire hadden botknobbels. Daarmee kon de reuzenduif hard slaan tijdens territoriale gevechten. Beeld: Rijsdijk et al 2024 iScience.

Plotselinge overstromingen

Op het naburige eiland Mauritius leefde de dodo, een juist zeer vreedzame loopvogel en een nauwe verwant van de solitaire. Waarom was de ene vogel gewelddadig en de andere niet? Deze vraag stelde wetenschappers lang voor een raadsel. Een team van paleontologen, evolutiebiologen, geologen en computerdeskundigen besloot het uit te zoeken.

Eerder onderzoek suggereerde al dat de vorm en grootte van een eiland een trigger kan zijn voor het ontstaan van agressie. “Mauritius bestaat uit een vulkanische kegel met steile flanken”, verklaart Kenneth Rijsdijk van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en als geoloog onderdeel van het onderzoeksteam. “Daardoor blijft het eiland door zeespiegelstijging voor het grootste deel boven water. Rodrigues heeft daarentegen een minder steile kust en bestaat voor een groot deel uit een soort koraalplatform.”

Tijdens een ijstijd kon dit geen kwaad, toen lag dat platform boven water. Maar dat veranderde zodra daarna door opwarming de zeespiegel steeg, vervolgt Rijsdijk. “Vanwege de specifieke vorm van Rodrigues kon dat koraalplatform plotseling snel overstromen. En dit gebeurde dan ook heel vaak. Wij laten zien dat het eiland tussen 11.000 en 6000 jaar geleden gemiddeld ruim 60 procent kromp, terwijl Mauritius maar 25 procent kleiner werd.”


Kalksteen op het eiland Rodrigues, waarin de onderzoekers botten van de solitaire vonden
Kalksteen op het eiland Rodrigues, waarin de onderzoekers botten van de solitaire vonden. Beeld: Claessens, Rijsdijk

Agressie-model

Een kleiner eiland betekent minder leefruimte en daardoor ook minder voedsel. Ben je als individuele vogel voldoende agressief en heb je de beschikking over de juiste wapens, zoals de eerdergenoemde ‘boksbeugel’, dan heb je meer kans op overleving. Dat is althans het idee.

Hoe dit theoretisch precies in elkaar steekt, onderzocht Jasper Croll van de UvA. “We maakten een model waarin we elk jaar het gemiddeld aantal territoria voor vriendelijke dieren en het gemiddeld aantal territoria voor agressieve dieren berekende. Daarmee konden we dan nagaan hoeveel vriendelijke dieren en hoeveel agressieve dieren er ongeveer in het volgende jaar zijn door geboorte en sterfte.”

Croll geeft wel aan dat het model een sterke versimpeling is van de werkelijk. “We kunnen niet berekenen hoeveel dieren er daadwerkelijk waren. We laten alleen zien dat verandering in eilandgrootte ervoor kan zorgen dat er verschil in agressiviteit tussen de dodo en solitaire ontstaat. “

Omslagpunt en wapenwedloop

Het team ontdekte niet alleen dat de mate van geweldgebruik van de solitaire flink toenam in de periode na de ijstijd in tegenstelling tot de dodo, ook was er sprake van een omslagpunt, zo zag Claessens. “Op het moment dat de oppervlakte van Rodrigues onder een kritieke waarde kwam, verdwenen alle niet-agressieve individuen uit de groep. Er waren dan dus alleen maar agressieve individuen over.”

Dat het eiland tijdens latere ijstijden weer groter werd, leidde vervolgens niet tot een terugkeer van de niet-agressievelingen. “Die waren er namelijk niet meer door overschrijding van dat omslagpunt”, geeft Claessens aan. “En doordat de vogels de genetisch vastgelegde agressiviteit steeds aan hun jongen doorgaven, bleef de solitaire als soort agressief.”

Grafiek die het verloop van de agressie van de solitaire weergeeft
Toen het eiland Rodrigues door overstromingen na de ijstijd klein genoeg werd, waren er bijna alleen nog maar agressieve solitaires. Daarna bleven de vogels agressief, zelfs wanneer het eiland weer groter werd. Er was geen weg meer terug. Bij de dodo was dit niet het geval, omdat het eiland niet zo hard kromp. Beeld: Rijsdijk et al 2024 iScience.

Agressieve spotlijster

Die agressie hield helemaal tot aan zijn uitsterven in de achttiende eeuw (door toedoen van de mens) aan. Volgens Claessens was het zelfs mogelijk (maar dat is nog wel speculatie) dat de solitaire op een bepaald moment ook in een soort wapenwedloop terecht kwam, met de ontwikkeling van steeds betere gevechtsmiddelen. Waaronder die ‘boksbeugel’ dus.

Claessens denkt dat er nog genoeg onderzoek is te doen naar de evolutie van agressie in de natuur. “Er zijn ook nu een aantal soorten bekend die gewelddadig gedrag vertonen, zoals een spotlijster die alleen op Española, een van de Galapagoseilanden, voorkomt. Of deze vogel zijn gedrag ontwikkelde op dezelfde manier als de solitaire, is een interessante hypothese. Het zou heel mooi zijn als onderzoekers ons model gebruiken bij dit soort vervolgonderzoek.”

Bronnen: iScience, Universiteit Maastricht

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!