Vandaag is het precies honderd jaar geleden dat de Britse archeoloog Howard Carter met zijn team de grafkamer van Toetanchamon betrad. Waarom is Toetanchamon zo beroemd geworden? En heeft hij altijd al zo’n grote naam gehad?

Als je aan iemand vraagt om een farao te noemen, dan zal diegene waarschijnlijk ‘Toetanchamon’ zeggen. Terwijl er in de Vallei der Koningen, de plek in Egypte waar zijn graf ligt, ook veel graftombes van andere koningen gevonden zijn. Waarom is uitgerekend Toetanchamon de beroemdste farao ter wereld geworden?  

Lees ook:

• Oudste mummie tot nu toe ontdekt?
• Bezoek de Grote Piramide in 3D

Een inhoud van goud

“Toetanchamon heeft zijn bekendheid vooral te danken aan de enorme hoeveelheid schatten die in zijn graf werden teruggevonden”, zegt egyptoloog Ben Haring van Universiteit Leiden. Dat was bijzonder, omdat veel andere graven leeggeroofd waren. “Soms lagen er alleen nog maar potscherven of andere resten. Terwijl het graf van Toetanchamon vol stond met kostbare voorwerpen.”

Het graf dat de Britse archeoloog Howard Carter honderd jaar geleden aantrof, was bovendien verzegeld met officiële stempels uit Toetanchamons tijd. “We weten wel dat een paar vertrekken van het graf verstoringen vertonen die kunnen wijzen op inbraakpogingen”, zegt Haring. “Er zijn zeker wat dingen gestolen. Maar dat moet toen vrij snel ontdekt zijn, want het is dus bij een paar objecten gebleven. Het graf is kort daarna opnieuw verzegeld.”

Toetanchamons graf is door een paar omstandigheden ontsnapt aan de plunderingen. Het was bijvoorbeeld in de vergetelheid geraakt. Haring: “Ik denk dat we zonder het graf eigenlijk weinig over Toetanchamon zelf hadden gehoord.” Er is namelijk veel informatie over de tijd waarin Toetanchamon regeerde, maar zijn naam vind je maar weinig terug. Hoe is dat mogelijk?

Ketterij

Dat heeft alles te maken met de vader van Toetanchamon: Achnaton. Om dit beter te begrijpen, moeten we terug naar de periode waarin Achnaton en Toetanchamon regeerden, ook wel de Amarna-periode genoemd. Tijdens deze turbulente tijd voerde Achnaton een nieuwe godsdienst in. Egypte ging van meerdere goden, waaronder oppergod Amon, naar één god: Aton.

Maar zodra Achnaton stierf, wilde het land weer terug naar de oude godsdienst. De latere farao’s presenteerden zich daarom als degenen die Egypte weer in oude staat herstelden. Ze herbouwden bijvoorbeeld de Egyptische tempels. Haring zegt: “Voor zover wij weten, was Achnatons zoon de eerste die daarmee begon. Hij veranderde zelfs zijn naam van Toetanchaton in Toetanchamon.”

Koning Toet was dus een farao die herstellend werk verrichte. Volgens Haring mogen de media wel wat enthousiaster zijn. De egyptoloog neemt het voor hem op: “Zowel in de vakliteratuur als in populaire literatuur vind je uitspraken dat Toetanchamon veel schatten in zijn graf had, terwijl hij niet eens zo’n belangrijke farao was. Ik denk dat de tweede uitspraak eigenlijk vooral wordt gedaan om het belang van de vondsten zelf nog meer te onderstrepen. Het is niet hard te maken dat Toetanchamon niet zo belangrijk was. Sterker nog: onder hem werden de ontzettend ingrijpende veranderingen die zijn vader had doorgevoerd, weer teruggedraaid. Dat lijkt mij toch iets heel belangrijks.”

Vergeten

Hoe belangrijk Toetanchamon ook mag zijn geweest in de restauratie van de oude godsdienst, de naam van zijn vader hing als een blok aan zijn been. In de Egyptische geschiedschrijving wilde men het hoofdstuk Amarna het liefst zo snel mogelijk vergeten. Dat kun je ook terugzien in de lijsten van koningen die de Egyptenaren bijhielden. Haring legt uit: “Op zo’n Egyptische koningslijst ging men in één klap van koning Amenhotep III, de vader van Achnaton, naar Horemheb, die een tijdje na Toetanchamon regeerde. Alles wat ertussen zat, werd overgeslagen.”

Toetanchamon werd dus te veel geassocieerd met de Amarna-periode. Dat heeft er misschien ook wel aan bijgedragen dat zijn graf vergeten werd. Daar komt nog bij dat zijn tombe in de Vallei der Koningen onder puin werd bedolven door graafwerk in andere graftombes.

3500 jaar later vond Howard Carter het graf. “Een fantastische vondst,” prijst Haring, “die ons niet alleen veel informatie, maar ook nog eens prachtige objecten heeft opgeleverd.” Zo heeft Toetanchamon uiteindelijk toch de bekendheid gekregen die hij verdient.

Bronnen: Ben Haring, NRC, The Tomb of Tut-Ankh-Amen (H. Carter & A. Mace, deel I, 1923)

Beeld: Steve Evans

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!