Wat is tuberculose ook alweer? Hoe spoor je het op? En hoe ging men er vroeger mee om? KIJK verzamelde zes interessante weetjes over tbc.

Bij een speler in de selectie van PSV is actieve tuberculose vastgesteld. De club heeft niet bekendgemaakt welke voetballer de besmettelijke infectieziekte heeft opgelopen, maar wel dat diegene het naar omstandigheden goed maakt.

PSV traint deze week gewoon door. “Samen met de GGD Brabant-Zuidoost zullen de standaardprotocollen verder worden gevolgd en uitgevoerd”, zegt PSV. “Vooralsnog zijn er geen aanwijzingen dat mensen in de omgeving van de geïnfecteerde speler besmet zijn.”

Wat is tuberculose ook alweer? En waarom wordt de longziekte soms tering genoemd? Alles wat je wil weten over tbc.

Wat is tuberculose?

Tuberculose, kortweg tbc, is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door Mycobacterium tuberculosis. Deze bacterie kan verschillende soorten tbc teweegbrengen, maar longtuberculose is de meest voorkomende vorm. Als de microbe in de longen is genesteld, kan het soms nog maanden duren voor de eerste symptomen verschijnen.

Volgens de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging (KNCV) is een kwart van de wereldbevolking geïnfecteerd met tbc, maar wordt lang niet iedereen ziek. Mensen die wél ziek worden, gaan flink hoesten, ervaren vermoeidheid en pijn op de borst, krijgen koorts en kunnen soms bloed ophoesten. Door het hoesten en niezen verspreidt de bacterie zich vervolgens verder.

Doordat tuberculose vroeger vaak binnen dezelfde familie voorkwam, dacht men dat de ziekte erfelijk was. Ook meenden sommige artsen dat de ziekte niet besmettelijk was, maar werd veroorzaakt door de lucht van rottend afval. In 1882 ontdekte de Duitse medicus Robert Koch dat tbc, de grootste moordenaar van de negentiende eeuw, werd veroorzaakt door Mycobacterium tuberculosis. Voor die ontdekking ontving Koch in 1905 de Nobelprijs voor de Geneeskunde

In Nederland komt tbc niet vaak voor. In 2024 werd de ziekte bij 768 mensen vastgesteld. Dat waren er 65 meer dan in 2023.

Vier manieren om tuberculose op te sporen

1. Mantouxtest. Hierbij krijg je in je linkeronderarm een beetje vloeistof gespoten met een dood eiwit van de tuberculosebacterie. Als je in contact bent geweest met de tuberculosebacterie reageert het lichaam op dit eiwit en krijg je op de plek van het prikje een jeukende uitslag. Is de mantouxtest positief, dan wordt er aanvullend nog een bloedtest (IGRA) gedaan.
2. Röntgenfoto van de longen. Omdat longtuberculose de meest voorkomende vorm van tbc is, zal een arts ook altijd een longfoto nemen. De arts checkt of er een ontsteking of vocht – een indicatie voor de ziekte – aanwezig is in de longen.
3. Slijmonderzoek. Tuberculosepatiënten hoesten slijm uit de diepe luchtwegen op. Dat zogeheten sputum kunnen artsen onderzoeken op aanwezigheid van de tuberculosebacterie.
4. Antistoffenonderzoek. Bij deze test, voluit de Interferon Gamma Release Assay-test (IGRA), wordt bloed in het lab onderzocht op de aanwezigheid van afweerstoffen tegen tuberculose. Artsen gebruiken IGRA vaak als aanvulling op de mantouxtest.

Hoe goed beschermt het BCG-vaccin?

Tuberculose is de dodelijkste infectieziekte. Jaarlijks sterven er zo’n 1,6 miljoen mensen aan, en dat aantal blijft stijgen. Doordat de tbc-bacterie steeds minder reageert op de gebruikelijke antibiotica, wordt het alsmaar moeilijker om de ziekte te behandelen. Het Bacillus Calmette-Guérin-vaccin kan worden gegeven aan baby’s vanaf zes weken oud, maar ze krijgen het niet standaard. Het vaccin is beschikbaar voor reizigers en kinderen van wie een vader of moeder is geboren in een land waar veel tuberculose voorkomt. Het BCG-vaccin bevat verzwakte Mycobacterium tuberculosis-bacteriën die geen ziekte kunnen veroorzaken. Het duurt zes tot acht weken voordat het lichaam bescherming heeft opgebouwd. De persoon in kwestie is dan echter niet 100 procent beschermd tegen de bacterie.

Drie bizarre behandelingen

Doordat effectieve antibioticabehandelingen pas later in de twintigste eeuw werden ontwikkeld, kwamen tbc-patiënten tot in de jaren vijftig terecht in sanatoria. Daar werden ze verpleegd en behandeld, zij het soms op bijzondere wijze.

1. Vetmesten. Omdat veel tbc-patiënten een verzwakt immuunsysteem door ondervoeding hadden, dachten artsen destijds dat ze tuberculose konden genezen door mensen vol te proppen met eten. De patiënten sterkten ervan aan, maar genazen er niet van.
2. Klaplong forceren. Een pijnlijke behandeling die begin twintigste werd uitgevoerd, was pneumothoraxtherapie, oftewel: het forceren van een klaplong. Met een dikke, holle naald tussen de ribben werd lucht de borstholte in gelaten, waardoor de long in elkaar klapte. Deze benadering was gebaseerd op het idee dat het laten rusten van de aangetaste long, door die te laten inklappen, de genezing zou bevorderen. Ook zou de bacterie zich zo niet kunnen verspreiden.
3. Arbeidstherapie. Het duurde soms jaren voordat een tbc-patiënt hersteld was, waardoor de terugkeer naar de maatschappij vaak moeizaam verliep. Artsen bedachten daarom dat sanatoriumpatiënten arbeid moesten verrichten, zodat ze konden resocialiseren. Bovendien zou matige fysieke activiteit goed zijn voor de conditie van de patiënt én kon je zo verveling tegengaan. Arbeidstherapie resulteerde in het Nederlandse sanatorium Berg en Bosch in de productie van houten speelgoed met het ado-keurmerk (zie foto), waarbij ado stond voor ‘arbeid door onvolwaardigen’.

Teringlijders

In de negentiende eeuw werd tuberculose gezien als een ‘romantische’ ziekte waaraan enkele beroemde kunstenaars en schrijvers leden.

1. De gezusters Brönte. Ze waren alle drie literair begaafd, maar oud zijn Charlotte, Emily en Anne niet geworden. Van Emily en Anne is zeker dat ze stierven aan de gevolgen van tuberculose. Van de oudste zus Charlotte werd dat ook lang gedacht, maar sommige historici beweren dat ze overleed aan zwangerschapscomplicaties.
2. Johann Wolfgang von Goethe. De Duitse componist Johann Wolfgang von Goethe kreeg de diagnose tuberculose toen hij begin twintig was. Hij herstelde volledig, maar had daar wel een aantal jaar voor nodig.
3. George Orwell. Een van de briljantste auteurs van de twintigste eeuw was George Orwell, bekend van Animal Farm en 1984. De schrijver worstelde zijn hele leven met zijn gezondheid, maar in het koude en vochtige klimaat van Schotland – waar hij aan 1984 werkte – ging het steeds slechter met hem. In 1947 werd tbc bij hem geconstateerd. In 1949 kwam het boek uit, in januari 1950 stierf de 46-jarige Orwell.

Scheldinspiratie

Een aantal Nederlandse scheldwoorden vindt zijn oorsprong in ziektes. Bij tuberculose is dat niet anders; in de volksmond wordt de longziekte tering genoemd, dat van ‘verteren’ is afgeleid. Tuberculose is namelijk in staat de longen zo heftig aan te tasten – er ontstaan gaten in het weefsel – dat ze verteren.

Openingsbeeld: Kateryna Kon/Science Photo Library/Getty Images

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!