Er zijn al heel wat potentiële vaccins tegen het coronavirus in ontwikkeling, maar het Oxford- en CanSino-vaccin bevinden zich in het verste stadium. Enkele vragen hierover beantwoord.

Gisteren publiceerde medisch vakblad The Lancet in twee wetenschappelijke artikelen de eerste resultaten van experimentele vaccins tegen COVID-19. Maar wat doen de vaccins precies en wanneer kunnen we ze in Nederland verwachten? Vijf vragen hierover beantwoord.

Lees ook:

• Kunnen we een tweede keer ziek worden van COVID-19?
• Drie complottheorieën over SARS-CoV-2
• Vijf beweringen over corona die niet kloppen

Hoeveel coronavaccins zijn er getest?

De resultaten die recent in The Lancet zijn gepubliceerd, gaan over twee experimentele vaccins. Een is ontwikkeld door de Universiteit van Oxford. Hiervan heeft Nederland zo’n 300 miljoen doses op voorhand besteld samen met Frankrijk, Duitsland en Italië. Het tweede experimentele vaccin is door het Chinese bedrijf CanSino in Wuhan gemaakt.

In het grootschalige onderzoek in The Lancet testten wetenschappers de vaccins op veiligheid en bijwerkingen. Ook keken ze in hoeverre het immuunsysteem van vrijwilligers reageerde op de toegediende stoffen: werden zogeheten T-lymfocyten, afweercellen die geïnfecteerde cellen ruimen, geactiveerd? En werden er antistoffen aangemaakt die het virus onschadelijk maken?

De vaccins hebben zojuist testfase 1 en 2 achter de rug (zie onderstaande tabel). Het Oxford-vaccin is op 1077 Britten getest, en de eerste resultaten zien er veelbelovend uit. Hoofdonderzoeker Andrew Pollard noemt het een belangrijke mijlpaal. “We zien precies het soort immuunreacties waar we op hoopten, inclusief neutraliserende antilichamen (antistoffen, red.) en T-celreacties die – althans van wat we in de dierstudies hebben gezien – geassocieerd lijken met bescherming”, vertelde hij aan The Guardian.

Eerdere experimenten in resusapen hebben echter wel aangetoond dat de dieren na vaccinatie alsnog geïnfecteerd konden raken met het coronavirus. Maar de besmetting en symptomen waren minder ernstig dan bij aapjes die niet waren gevaccineerd.

Hoe werken de vaccins?

Beide vaccins bevatten een verzwakt adenovirus. Deze ziekteverwekker veroorzaakt doorgaans verkoudheidsklachten. Wetenschappers hebben het virus echter zodanig gemodificeerd dat zijn oppervlak de typische ‘spike-eiwitten’ van het coronavirus bevat. Met deze eiwitten dringt SARS-CoV-2 menselijke cellen binnen en infecteert ze.

Het idee achter dit vaccin is dat onze immuuncellen een afweerreactie opbouwen tegen die spike-eiwitten. Raakt iemand vervolgens geïnfecteerd met het coronavirus, dan herkennen de immuuncellen de eiwitten op het oppervlak direct en zetten een afweerreactie in gang. Op deze manier maakt het coronavirus geen schijn van kans. Natuurlijk kunnen beide teams nog niet zeggen of de vaccins in kwestie echt zo werken in mensen. Daar is meer onderzoek voor nodig.

Zijn er bijwerkingen geconstateerd?

De bijwerkingen van het Oxford-vaccin zijn mild; enkele proefpersonen kregen verschijnselen als lichte koorts, malaise, spierpijn of hoofdpijn. Maar dat zijn klachten die met enkele paracetamols zijn te verhelpen, zo schrijven de onderzoekers ook in The Lancet.

Het CanSino-vaccin is op 508 vrijwilligers getest. Ook hier constateerden wetenschappers geen ernstige bijwerkingen: pijn op de plek van injectie, algemene vermoeidheid en lichte koorts. Het vaccin was ook in staat een immuunrespons op te wekken. Wel vertoonden minder mensen een goede antilichaamreactie in vergelijking met het Oxford-vaccin. De wetenschappers schrijven dit toe aan het feit dat veel proefpersonen al immuun waren tegen het adenovirus.

Hoe ziet vervolgonderzoek eruit?

Beide vaccins kunnen nu aan fase 3 van het onderzoek beginnen (zie tabel hierboven). Dat betekent voor het Oxford-vaccin dat het op nog eens 10.000 mensen wordt getest. Deze zijn afkomstig uit het Verenigd Koninkrijk, Brazilië en Zuid-Afrika – landen waar het coronavirus nog altijd veel slachtoffers eist. Het Chinese CanSino-vaccin wordt op maar liefst 40.000 vrijwilligers in Brazilië, Saoedi-Arabië, Chili en Rusland getest.

Kunnen we het vaccin binnenkort in Nederland verwachten?

Het antwoord verrast je vast niet: nee. Zoals hierboven al is uitgelegd, moeten beide vaccins uitvoeriger worden getest. De twee wetenschappelijke artikelen beschrijven de resultaten tot 28 dagen na inenting. De langetermijneffecten zijn dus nog niet bekend en daardoor zijn er genoeg onbeantwoorde vragen: kunnen ingeënte personen niet meer besmet raken? Hoelang blijven gevaccineerde mensen beschermd? En werken de vaccins even goed in ouderen als in jongeren?

Bronnen: The Lancet (1), The Lancet (2), The Guardian, NRC

Beeld: NIAID-RML

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!