Uit de samenstelling van vogeloffers uit het Oude Egypte, maken wetenschappers (voorzichtig) op dat de oude bevolking geen vogels fokte, maar er op jaagde.

Om hun goden, zoals Horus en Thoth, gunstig te stemmen, deden de oude Egyptenaren offers. Gebruikelijk was het offeren van vogels zoals de langsnavelige, heilige ibis. Héél gebruikelijk: archeologen hebben op Oudegyptische begraafplaatsen langs de Nijl miljoenen gemummificeerde vogeloffers gevonden.

Waar kwamen al deze vogels vandaan? Werden ze op grote schaal gefokt, of gingen de Egyptenaren eropuit om de vogels uit het wild te vangen? Nieuw onderzoek naar de samenstelling van de geofferde vogels, suggereert dat het waarschijnlijk wilde vogels waren die aan de Egyptische goden geofferd werden. Het onderzoek werd gepubliceerd in Nature Scientific Reports.

Lees ook:

• Hoe lang kunnen de piramides in Egypte blijven staan?
• Röntgenfoto’s leggen mummiedieren bloot
• Stemklanken van een 3000 jaar oude mummie

Hiernamaals

In het oude Egypte was het gebruikelijk om rijke burgers na hun dood te mummificeren. Ook dieren werden in grote getalen gemummificeerd: als voedsel voor de doden tijdens het hiernamaals, om geliefde huisdieren, net als hun baasjes, een leven na de dood te geven, of als zogenaamde votiefoffers, om de goden gunstig te stemmen. In sommige gevallen werden onder meer valken (Horus) en ibissen (Thoth) gemummificeerd om de restanten van deze levende belichamingen van een van de Egyptische goden te behouden.

Onder meer vanwege de ongelofelijke hoeveelheid gemummificeerde vogels die archeologen langs de Nijl hebben opgeduikeld, zijn er egyptologen die menen dat de vogels, met name de Afrikaanse heilige ibis (Threskiornis aethiopicus), op grote schaal werden gefokt.

“De ibis werd gemummificeerd, in linnen gewikkeld en bijgezet. Soms in een aardewerken kruik, en soms in een kist”, vertelt egyptoloog Olaf Kaper (Universiteit Leiden), niet betrokken bij het onderzoek. “De catacomben waar dit gebeurde, bestaan soms uit kilometers lange gangen die geheel tot de zoldering gevuld zijn met vogelmummies. Oude Egyptenaren schonken gemummificeerde ibissen aan de tempel van Thoth, in de hoop dat diens gebeden werden verhoord.”

‘Exotisch dieet’

Om te achterhalen waar de dieren vandaan kwamen, richtte het Franse team achter de nieuwe studie zich op het dieet van de offervogels. Het idee is dat de samenstelling van wilde vogels, opgebouwd uit de voedingsstoffen die ze tijdens hun leven nuttigden, significant anders zou zijn dan die van de menselijke resten.

De offervogels – de heilige ibis, maar ook de bastaardarend (Clanga clanga) en de arendbuizerd (Buteo rudinus) – zijn trekvogels en zouden in het wild dus een veel gevarieerder menu hebben dan als ze lokaal, in gevangenschap zouden opgroeien. Net als de lokale bevolking zou wat de vogels binnenkregen tot in zekere mate beperkt zijn tot wat er lokaal beschikbaar was.

Isotopen

De onderzoekers vergeleken de zuurstof-, koolstof-, stikstof-, zwavel-, calcium-, barium- en strontiumisotopen in onder meer de veren en botten uit twintig geofferde vogels met lokale menselijke resten. De mummies, uit de collectie van het Musée des Confluences in Lyon, zijn afkomstig uit Oudegyptische begraafplaatsen in Giza, Kom Ombo, Luxor en Roda.

Uit de analyse bleek dat de specifieke vormen van deze stoffen (lees: de isotopen) in de vogels significant anders waren dan die in de menselijke resten. Kortom: het onderzoek suggereert dat de Oude Egyptenaren wilde vogels offerden.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Fokken versus jagen

Kaper spreekt van een zeer gedegen en interessant artikel. “Het verwijst naar de belangrijkste archeologische vondsten en studies in relatie tot de ibis, en geeft daar een nieuw aspect aan”, vertelt de deskundige. “We weten uit teksten dat ibissen in sommige tempels, binnen speciale omheiningen, gehouden werden. Het nieuwe artikel verschaft bewijs dat er (ook) wilde ibissen werden begraven.”

Of de resultaten van het onderzoek voldoende zijn om de discussie ‘fokken versus jagen’ een halt toe te roepen, is dus nog maar de vraag. Enerzijds wordt onder meer in oude teksten beschreven dat de vogels gehouden werden. Anderzijds suggereren muurtekeningen van jachttaferelen en ook eerder DNA-onderzoek dat de Oude Egyptenaren op wilde vogels jaagden.

Huisdiermummies

Op basis van de bestudeerde vogels lijkt de onderzoekers zeer onwaarschijnlijk dat de vogels op grote schaal werden gefokt. Ook het tijdelijk houden van de ibissen lijkt aan de hand van de isotopenanalyse onwaarschijnlijk, aldus de wetenschappers. Om de relatie tussen de mens en vogels in het Oude Egypte verder bloot te leggen, wil het team naast meer van deze votiefoffers, ook andere dierenoffers op dezelfde manier onderzoeken.

Een punt dat Kaper graag onderzocht zou zien, is hoe de vogels aan hun eind zijn gekomen. “Het is bekend dat dieren die in gevangenschap werden gehouden, zoals katten, werden omgebracht voordat ze werden gemummificeerd. Hoe dit bij ibissen ging, is nog niet vastgesteld. Het is zeker mogelijk dat op wilde ibissen werd gejaagd om vervolgens aan Thoth geschonken te worden”, besluit Kaper.

Bronnen: Nature Scientific Reports, CNRS, Science Alert

Beeld: Romain Amiot/LGL-TPE/CNRS; Linglin et al., 2020/Nature Scientific Reports

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!