Wetenschappers stellen dat slechts één enkele mutatie het vogelgriepvirus aanzienlijk besmettelijker kan maken voor mensen.

De vogelgriep is een virus dat – zoals de naam doet vermoeden – voornamelijk pluimvee en andere vogels treft. Zeer zelden worden er mensen met het virus besmet, met soms de dood tot gevolg. Een team van biologen uit de Verenigde Staten vraagt zich nu af: blijven deze gevallen wel zo zeldzaam?

Lees ook:

• Vogelgriep grijpt om zich heen. Maar wat is het?
• Rauwe melk populair na ontdekking vogelgriep in koeien
• Fauci: ‘maak prototypevaccin voor volgende pandemie’

Drempel

Om geïnfecteerd te kunnen worden, moet een gastheercel de juiste receptoren hebben waar een virus zich aan kan binden. Het H5N1-virus is een klassiek vogelvirus, en kan zich dus het beste hechten aan cellen van vogels en pluimvee. De mens is doorgaans een minder geschikte gastheer, waardoor wij zelden met het virus te maken krijgen. Er bestaan verschillende stammen, waarvan H5N1 de meest beruchte variant is vanwege de hoge sterfte onder besmette vogels en sporadische, maar ernstige infecties bij mensen.

Deze drempel is echter niet onoverkomelijk, stelt een team biologen van het Scripps Research Institute in de Verenigde Staten in een recente studie. In hun lab experimenteerden de onderzoekers met viruseiwitten en receptoren die op menselijke cellen voorkomen. Hier toonden ze aan dat één kleine aanpassing in het RNA het viruseiwit een stuk efficiënter zou maken in het binden aan cellen van de mens. De mutatie in kwestie paste de structuur van het hemagglutinine-eiwit aan, waardoor het virus beter aansluit op de receptoren van menselijke cellen.

Grieppandemie

Sinds 1997 zijn er meer dan duizend gevallen vastgesteld bij mensen, waarbij het ruim de helft fataal werd. Het werkelijke aantal infecties kan echter veel hoger liggen, omdat de meeste gevallen met milde symptomen onopgemerkt gaan. Maar wat als het virus muteert en zich verder ontwikkelt, mogelijk tot een pandemische variant?

Volgens Ron Fouchier, professor Moleculaire Virologie aan de Erasmus Universiteit, is die kans erg klein, maar niet nul. “We weten dat grieppandemieën vaker voorkomen, maar er zijn nog meer stappen in de infectiecyclus die het virus moet doorstaan voordat het daadwerkelijk een groot risico voor mensen vormt. Er zijn minimaal een stuk of vijf van die mutaties nodig.” Zo moet een virus bijvoorbeeld ook leren zich efficiënt te vermenigvuldigen binnen onze cellen, en in staat zijn zich van mens tot mens te verspreiden.

De kans dat alle benodigde mutaties optreden is bijzonder klein, maar wordt volgens Fouchier groter wanneer het vogelgriepvirus wordt uitgewisseld tussen gehouden dieren, zoals kippen, koeien en varkens. Grote groepen dieren in stallen vormen namelijk een broedplaats voor verdere mutaties.

Niet achteroverleunen

Ondanks die kleine kans moeten we niet achteroverleunen. Griepvirussen hebben in het verleden al laten zien hoe onvoorspelbaar en gevaarlijk ze kunnen zijn. Volgens meerdere experts, zo ook Fouchier, is een goede voorbereiding van groot belang. “De grote vraag is natuurlijk of we het op tijd gaan zien als virusvarianten met diverse mutaties tussen de dieren gaan circuleren. Daarvoor moeten we goede surveillance-studies doen en zo’n virus uitroeien voordat het gevaarlijk wordt.”

Een ander aandachtspunt is reassortatie: het uitwisselen van genetisch materiaal tussen verschillende virussen die in één gastheercel terechtkomen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren bij een dierenarts, die tegelijkertijd het H5N1- en een menselijk griepvirus te pakken heeft. Fouchier benoemt dat het belangrijk is om te achterhalen of dit daadwerkelijk mogelijk is binnen de mens, en wat voor risico dit zou opleveren voor de volksgezondheid.

Oogje in het zeil

Er worden momenteel vaccins tegen het vogelgriepvirus ontwikkeld voor pluimvee, waarmee de verspreiding onder vogels aanzienlijk kan worden beperkt. Daarnaast werken verschillende landen aan vaccins tegen diverse griepvarianten voor mensen, waaronder stammen van de vogelgriep. In onder andere Nederland is een kleine noodvoorraad beschikbaar, die kan worden ingezet voor mensen met een verhoogd risico, zoals mensen die beroepsmatig in contact komen met H5-varianten van het virus.

Er is voorlopig dus nog geen reden tot zorgen. Wél is het belangrijk om een oogje in het zeil te houden. Fouchier: “Aangezien we weten dat grieppandemieën gemiddeld eens in de dertig jaar optreden kunnen we ons daar maar beter op voorbereiden. Dat doen we tenslotte ook voor gebeurtenissen die maar eens in de duizend jaar optreden, zoals grootschalige overstromingen”.

Bronnen: Science, WHO, Rijksoverheid, The Lancet, Popular Mechanics

Beeld: Polly Sadler/Unsplash

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!