Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Ze behoren tot de grimmigste verschijnselen van Noord-Europa: lichamen van duizenden jaren oud die uit het veen worden gehaald met hun huid, haar en zelfs kleding intact. Hoe kan dat?
In Noord-Ierland is een 2000 tot 2500 jaar oud veenlijk gevonden. Volgens archeologen is het lichaam van een tienerjongen die tussen de dertien en zeventien jaar was toen hij overleed. Zijn botten, delen van de huid, nagels en mogelijk een nier zijn goed bewaard. In Noord-Europa worden wel vaker van dit soort goed bewaarde veenlijken gevonden. Hoe kan het dat deze lichamen niet vergaan?
Lees ook:
- 4500 jaar geleden overleefde een vrouw twee schedeloperaties
- Deze Vikingstad moet bestaan hebben, maar is nergens te vinden
Hoge zuurgraad
In heel Noord-Europa, van Ierland tot Estland en van Nederland tot Noorwegen, duiken er af en toe lichamen op uit het modderige, zwarte veen. Tot nu toe zijn er zo’n tweeduizend gevonden en gedocumenteerd. Dat sommige zo prachtig bewaard zijn gebleven, komt door de chemische eigenschappen van hun omgeving. In veen kan geen zuurstof doordringen, waardoor de bacteriën en schimmels die normaal voor de afbraak van organisch materiaal zorgen moeite hebben om te overleven. Ook is veen erg zuur, en daar houden de bacteriën niet van.
Nog iets anders aan de hand
Maar wetenschappers beseften dat dit niet de enige verklaring kon zijn voor de goede staat van de lijken. Ondanks de lastige omstandigheden zíjn er namelijk nog wel bacteriën aanwezig, zij het dat die iets langzamer werken. Er moest nog iets anders aan de hand zijn.
Ze vonden die missende schakel in 1995: sphagnan. Sphagnan is een stof die voortkomt uit veenmos (Latijnse naam Sphagnum), de plant waaruit veen bestaat. Dood veenmos komt terecht in vennetjes en meertjes en vormt daar metersdikke, rottende lagen. Bij dat proces komt sphagnan vrij, een keten van suikermoleculen. De stof bindt zich aan de eiwitten die de bacteriën in het veen uitscheiden om organisch materiaal af te breken. Daardoor werken die eiwitten niet meer en blijft het veenlijk keurig intact. Behalve de kleur dan, want alles waar sphagnan zich aan bindt, wordt bruin, dus ook huid, haar en kleding. Dit is dezelfde reactie die je broodje bruin kleurt als het wordt gebakken.
Een zak huid
Wat er van een veenlijk bewaard blijft, hangt af van de omstandigheden in het veen. Die kunnen behoorlijk variëren, zelfs binnen hetzelfde gebied. Als de zuurgraad hoog is, blijft het lichaam goed bewaard, maar kunnen de botten oplossen. Er blijft dan alleen een zak huid over. Andere vennetjes zijn minder zuur, maar bevatten meer zuurstof. Dan blijven de botten behouden en vergaat de rest.
Waarom belandden deze lichamen in het veen? Met deze vraag houden onderzoekers zich meer dan ooit bezig. In KIJK 4/2023 kon je lezen over de nieuwste inzichten.
Tekst: Imke Smeets
Beeld: Sven Rosborn