Steeds vaker ontdekken wetenschappers dieren die shinen onder de invloed van uv-licht. Wat het nut is van die eigenschap proberen onderzoekers aan het licht te brengen.

Door fluorescerende dieren met uv-licht te beschijnen, dat niet in het zichtbare lichtspectrum valt, zenden die fotonen (lichtdeeltjes) uit van een langere golflengte. En die ligt wél in het zichtbare gebied van het spectrum. Wij mensen nemen die uitgezonden fotonen waar als felroze, -blauw of -groen licht.

Het vogelbekdier, de mierenegel en de springhaas zijn slechts een paar voorbeelden van deze oplichtende dieren. Onlangs heeft een onderzoeksteam gepubliceerd over meer dan honderd zoogdieren die ook fluorescentie vertonen. Maar waarom doen ze het?

Lees ook:

• Picture Perfect: psychedelische parasiet
• Menselijk minibrein in rattenhersenen reageert op lichtflitsen

Felle cloaca

Een bekend voorbeeld van een vogelsoort die biofluorescentie vertoont is de papegaaiduiker. Het dier is met zijn felgekleurde snavel al imposant genoeg, maar schijn je er met een uv-lamp op, dan gloeien de lijntjes op de vogelbek op. “In tegenstelling tot mensen kunnen veel vogelsoorten kleuren in het (ultra)violette deel van het spectrum waarnemen”, legt ornitholoog Martijn Hammers van de Aeres Hogeschool Almere uit. “Deze kleuren geven vogels informatie over de conditie, status of het geslacht van een soortgenoot en spelen daarom vaak een rol bij de partnerkeuze.”

Vogels zouden dus aan de hand van uv-licht te weten kunnen komen of een soortgenoot geschikt is als partner. Hammers: “Bij papegaaiduikers is het vinden van een geschikt mannetje of vrouwtje extra belangrijk, omdat ze erg lang leven en de vogels vaak voor lange tijd bij elkaar blijven.”

Ook bij amfibieën lijkt fluorescentie eenzelfde rol te spelen. In een wetenschappelijk artikel dat in 2020 in Scientific Reports werd gepubliceerd, beschrijven twee biologen 32 amfibiesoorten – waaronder kikkers, salamanders en wormsalamanders – die allemaal fluoresceren. De lichtgevoelige cellen in het netvlies van amfibieën zijn extra sensitief voor groen licht. Grote kans dus dat fluorescentie eraan bijdraagt dat de amfibieën elkaar herkennen.

Ook niet onbelangrijk is dat de eigenschap de dieren waarschijnlijk helpt bij het uitkiezen van een partner. Zo zagen de onderzoekers bij onder meer de gemarmerde salamander dat de cloaca (een lichaamsopening waarover zowel mannetjes als vrouwtjes beschikken) gloeide onder invloed van ultraviolet en blauw licht. Dit ‘voortplantingsorgaan’ wordt door salamanders tijdens de balts altijd uitgebreid geïnspecteerd. De theorie is dat hoe feller de cloaca gloeit, des te aantrekkelijker de amfibie voor de andere partij is.

Roze eekhoorn

Hoewel partnerkeuze erg aannemelijk klinkt, kunnen er nog meer redenen zijn waarom een schepsel oplicht onder een uv-lamp. Zo stuitte de Amerikaanse hoogleraar bosbouw Jonathan Martin een aantal jaar geleden in een bos achterin zijn tuin op een vliegende eekhoorn die roze oplichtte. Ook de korstmossen die in dit gebied op bomen groeien worden roze onder invloed van uv-straling. De vacht van de eekhoornsoort zendt licht in dezelfde golflengten uit, zodat het beestje niet opvalt voor natuurlijke vijanden.

Althans, dat is een van de mogelijke verklaringen die Martin en zijn collega Allison Kohler opperen in hun artikel uit 2019 in Journal of Mammology. Kohler bescheen voor deze studie verschillende vliegende eekhoorns met een uv-lamp. Ten eerste de eekhoorns van het geslacht Glaucomys die Martin tegenkwam: deze dieren zijn tijdens de schemering en ’s nachts actief. Daarnaast onderzochten ze ook soorten van een ander geslacht dat juist uit dagdieren bestaat. 108 van de 109 doorgelichte Glaucomys-eekhoorns kleurden roze onder een uv-lamp, terwijl de eekhoornsoorten die overdag actief zijn geen fluorescentie vertoonden.

Als je de nachtelijke activiteit van de Glaucomys-eekhoorns in het achterhoofd houdt, zou de fluorescentie een rol kunnen spelen in de communicatie – door als een soort gloeiend baken te fungeren voor andere eekhoorns terwijl ze van boom naar boom vliegen. Het kan ook zijn dat het roze gloedje nachtelijke roofdieren afschrikt.

Verwondering

Natuurlijk is het nog maar de vraag of biofluorescentie wel een functie móet hebben. “De kans bestaat dat het helemaal geen evolutionair nut heeft”, zegt Erik Olson, hoogleraar Natural Resources aan het Northland College in Wisconsin. “Maar het is hoe dan ook belangrijk om deze dieren te documenteren.”

Hoe meer gloeiend gedierte er wordt ontdekt, des te beter zullen wetenschappers grip krijgen op de bijzondere eigenschap. Olson: “Maar voor mij is de verwondering die dergelijke ontdekkingen bij me losmaken misschien nog wel het belangrijkste. Als ook bij anderen dit gevoel van ontzag kan leiden tot een grotere waardering voor de natuur om ons heen, noem ik dat een overwinning.”

Een langere versie van dit artikel verscheen in KIJK 5/2022.

Beeld (header van een lichtgevende springhaas): J. Martin and E. Olson, Northland College

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!