Een nieuw, grootschalig onderzoek vindt op 17.000 locaties in Europa hoge concentraties PFAS in het water en de grond. En dat is probleem. Maar waarom eigenlijk?

Een groot onderzoek in opdracht van een groep journalisten van Watershed Investigations laat zien dat er op meer dan 17.000 locaties in Europa PFAS in het water en de grond zitten. Dat schreven ze in de Britse krant The Guardian. Dat heeft grote gevolgen voor het milieu en onze gezondheid stellen ze. Maar wat zijn PFAS eigenlijk en waarom zijn ze zo schadelijk? 

Lees ook:

• Hoe werkt een MRI-scanner?
• Waarom zijn er geen orkanen in Nederland?

Multifunctionele kaskrakers

PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) is een verzamelnaam voor een groep chemische stoffen met een hoop handige eigenschappen. Zo zijn ze bijvoorbeeld erg sterk, stoten ze water, vet en vuil af, en verbranden ze niet. Ze hebben dan ook veel nuttige toepassingen. Zoals in de eerste maanlander, in ruimtepakken als bescherming tegen schadelijke straling, in leidingen en koppelingen, in blusschuim, en in gemalen vorm zelfs als smeerolie. Dichter bij huis vind je het als laagje op regenkleding, op gitaarsnaren en onder je computermuis (zodat die soepeltjes glijdt). Doordat ons lichaam het materiaal niet afstoot, zitten PFAS bovendien in protheses. Bekend is ten slotte de antiaanbaklaag, wat het materiaal erg geschikt maakt voor in de keuken.

Tot de dag van vandaag zijn de stoffen dan ook kaskrakers. In de handel in teflon – het bekendste type PFAS – ging in 2020 ruim 3 miljard dollar om; dit bedrag wordt voor 2023 wereldwijd geschat op 3,5 miljard. Als je dit zo leest, klinken de stoffen ideaal. Toch hebben ze ook een duistere kant: PFAS zijn namelijk nogal giftig en onverwoestbaar.

Duistere kant

Al in 1950 deed teflonproducent 3M toxicologisch onderzoek op muizen om een risicoschatting voor mensen te kunnen maken. Bij de diertjes werden na blootstelling aan teflon onder meer leverschade en tumoren gezien. In talloze onderzoeken daarna werden deze effecten bevestigd.

Verder bleek teflon immuunreacties te remmen, waardoor vaccinaties minder goed werken. Nu gaat het hier om laboratoriumproeven, maar ook als een antiaanbaklaag (bij veel pannen is dat nog steeds van PFAS) te heet wordt, kunnen in de keuken giftige dampen ontstaan. Met de zogenoemde teflonkoorts tot gevolg – die rillingen, hoofdpijn, hoest en koorts kan geven, en acuut dodelijk kan zijn voor je parkiet.

PFAS hopen zich verder makkelijk op in weefsel. Het spul breekt namelijk niet af doordat het zo sterk is. En je scheidt het niet uit doordat het zich makkelijk bindt aan eiwitten in je lichaam. In Japan vonden onderzoekers bijvoorbeeld in vissen een concentratie PFAS die tienduizend keer hoger was dan de concentratie in het water waarin die vissen zwommen.

Doordat PFAS zo sterk en onverwoestbaar zijn, breken ze niet af in de natuur. Daarom kregen ze de naam forever chemical, als altijd aanwezige pest in water, bodem en levende wezens. De stoffen komen vooral in het milieu door lozingen van fabrieken die er producten mee maken en door de afvoer van het water na het gebruik van blusschuim op wegen en start- en landingsbanen.

Verbod op alle PFAS

Vanwege deze gevaren voor de gezondheid en het milieu, is het produceren van sommige typen PFAS (verschillende typen hebben allemaal net iets andere eigenschappen) op veel plaatsen inmiddels verboden. Maar als je weet dat er zeker tienduizend variaties zijn gemaakt, en elke stof of stofgroep getoetst moet worden op giftigheid, dan begrijp je dat het lang kan duren voordat ze allemaal zijn getest.

Daarom dienden Nederland samen met Duitsland, Denenmarken, Zweden en Noorwegen een aantal weken geleden een voorstel in bij de Europese Unie om alle PFAS in één keer te verbieden. Dat moet voorkomen dat bedrijven de ene PFAS-stof gewoon vervangen door een andere.

Maar naar verwachting neemt de Europese Commissie pas in 2025 een besluit. De komende tijd hebben belanghebbenden de mogelijkheid om informatie over de stoffen aan te leveren. En als het verbod er dan komt, hebben bedrijven tot twaalf jaar de tijd om een alternatief materiaal te vinden. Een PFAS-vrije toekomst zal dus nog even op zich laten wachten.  

Welke voedingsmiddelen bevatten veel van deze schadelijke stoffen? En wat kun je zelf doen om de risico’s te beperken? Dat lees je in dit artikel van onze partner Gezondheidsnet.

Tekst: Marco van Kerkhoven | Tim Tomassen

Bronnen: KIJK 1/2023, The Guardian, NOS, Bodemplus

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!